Бу сирэй Балаҕан ыйын 5 куодун көр

'''Балаҕан ыйын 5''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 248-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 249-c күнэ). Сыл бүтүө 117 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==
* Аһымал аан дойдутааҕы күнэ. 2012 сыллаахха [[ХНТ]] олохтообута

* {{IND}} — [[Учуутал күнэ]] (''[[Радхакришнан Сарвепалли]]'' төрөөбүт күнүгэр бэлиэтэнэр)

== Түбэлтэлэр ==
* [[1698]] — [[Бүөтүр I]] ыраахтааҕы дойдуну арҕаа дойдуларга чугаһата сатаан бытык түһээнэ олохтообут. Бу түһээни сэҥийэлэригэр бытыктаах дьон (таҥара үлэһиттэриттэн уонна бааһынайдартан уратылар) бары төлүөхтээхтэрэ.
* [[1883]] — (эргэ истиилинэн атырдьыах ыйын 24 күнүгэр) [[Николай Чернышевскай]] [[Бүлүү (куорат)|Бүлүү]]тээҕи хаайыытыттан босхолонон чып кистэлэҥинэн [[Астрахань]] куоракка ыытыллыбыт. Онно эрэ тиийэн харабылларыттан босхоломмут, ол эрээри, син биир атын сиргэ олохсуйар бырааба суох кэтэбилгэ олорбут.
* [[1905]] — Портсмуттааҕы дуогабарга илии баттаммыт, нуучча-дьоппуон сэриитэ бүппүт. [[Кэриэйэ]] уонна Порт-Артур тулата [[Дьоппуон]] сабыдыалын сфератыгар киирбиттэр, [[Сахалин]] арыытын соҕуруу аҥаара Дьоппуон сирэ буолбут.
* [[1907]] ([[Юлиан халандаара|урукку стиилинэн]] атырдьах ыйын 23) — [[Күлүмнүүр]] Саха сиригэр холуобунай буруйдаахтары көскө ыытары утаран "Якутский край" хаһыакка ыстатыйа таһааттарбыт.
* [[1914]] — [[Дьокуускай]]тан [[Бүлүү (куорат)|Бүлүүгэ]] диэри телеграф үлэҕэ киирбит.
* [[1914]] — [[Боотур Уус улууһа|Боотур уус улууһун]] киинигэр [[Чурапчы|Чурапчыга]] икки кылаастаах оскуола аһыллыбыт.
* [[1914]] — [[Аан дойду бастакы сэриитэ]]: 8 күннээх ''Марна кыргыһыыта'' саҕаламмыт. [[Париж]] диэки кимэн киирэн иһэр [[Германия|ниэмэс]] аармыйатын [[Франция|французтар]] тохтоппуттар уонна төттөрү бырахпыттар. Манан ''Шлиффен былаана'', о.э. түргэнник [[Франция]]ны кыайан баран соҕотох [[Арассыыйа]]ны утары киирсии, таҥнастыбыт. [[Германия]] түөрт сыл усталаах икки фронунан ыарахан позиционнай сэриигэ батыллыбыта.
* [[1922]] — [[Манчаары Баһылай|Манчаары]] культурнай-сырдатар уопсастыба аата "[[Саха омук (уопсастыба)|Саха омук]]" диэҥҥэ уларытыллыбыт. Бэрэстээтэл — [[Леонтьев Василий Никанорович|Василий Леонтьев]].
* [[1932]] — Саха сирин Норуот хамыһаардарын сэбиэтэ (СНК) Саха сиринээҕи «Госкино» управляющайа Чернышев дакылаатын истэн баран уураах таһаарбыт «Об организации фонда кинофикации и образовании Комитета кинофикации при СНК ЯАССР».
* [[1940]] — «Пионерская правда» хаһыакка Аркадий Гайдар «Тимур уонна кини хамаандата» сэһэнин бэчээттээн саҕалаабыттар. Бу сыл сэһэнинэн киинэ уһуллан тахсыбыта. Ол кэннэ [[Сэбиэскэй Сойуус]] үрдүнэн дьоҥҥо көмөлөһөр ''тимуровецтар'' хамсааһыннара саҕаламмыта.
* [[1967]] — [[Кырыым татаардара|Кырыым татаардарыгар]] амнистия биллэриллибит, сэрии кэмигэр [[Үһүс рейх|ниэмэс]]тэргэ көмөлөһүүгэ бүтүн норуоту буруйдуур сыыһата этиллибит. Ол эрэн [[Сэбиэскэй Сойуус]] ыһыллыар диэри татаардар дойдуларыгар төннөллөрүн бопсор этилэр, тиийбит дьону [[Кырыым]]тан үүрэллэр этэ.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1825]] — [[Маак Ричард|Ричард Маак]] (Richard Maack) — натуралист, Сибиири уонна Уһук Илини чинчийээччи, педагог. Хас да экспедицияны тэрийэн ыыппыта — ол иһинэн Саха сирин [[Бүлүү]] уокуругар ([[1853]]—[[1855]] сыллардаахха), аан маҥнай [[Бүлүү|Бүлүү]], [[Чуона]], [[Өлүөхүмэ]] тардыыларын айылҕатын, геологиятын уонна олохтоохторун чинчийбитэ. Ону таһынан [[Амур]] уонна [[Уссури]] өрүстэр тардыыларын чинчийбитэ. 
* [[1832]] — [[Сергей Петрович Боткин|Сергей Боткин]] (өлб. 1889) — Арассыыйа аатырбыт бырааһа.
* [[1880]] — [[Грибановскай Николай Николаевич|Николай Грибановскай]] төрөөбүт, Саха сирин билим библиографиятын төрүттээччи (1880—1942).
* [[1915]] — [[Түнгүрээдэп Захар Тимофеевич|Захар Түнгүрээдэп]] — Саха АССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ, араас сылларга Саха судаарыстыбаннай муусука уонна драма тыйаатырын дириэктэринэн уонна Өрөспүүбүлүкэтээҕи бибилэтикэ дириэктэринэн үлэлээбитэ.
* [[1928]] — [[Коркин Дмитрий Петрович|Дмитрий Коркин]] — Саха сиригэр тустуу сайдыытыгар сүҥкэн кылааты киллэрбит, үс олимпиеһы бэлэмнээн таһаарбыт тренер. 1985 сылтан ыла кини аатынан дойдулар ыккардыларынааҕы таһымнаах турнир ыытыллар.
* [[1951]] — [[Чомчоев Анатолий Игнатьевич|Анатолий Чомчоев]] — аармыйа эпиһиэрэ (1969-1990 сс.), полковник, Чернобыль саахалын ликвидатора, учуонай, Ил Түмэн бастакы ыҥырыытын дьокутаата, Үөһээ Бүлүү улууһун баһылыга (1992 с.), СӨ Гражданскай оборуонаҕа судаарыстыбаннай кэмитиэтин бэрэстээтэлэ (1992-1994 сс.).

== Өлбүттэр ==
* [[1906]] — [[Людвиг Больцман]] (1844 төр.), Австрия физигэ, статистическай физика уонна физическай кинетика олохтооччута.
* [[2003]] — [[Кир Булычёв]] (дьиҥнээх аата Игорь Всеволодович Можейко; 1934 төр.), фантаст суруйааччы.

{{ыйдар}}

[[Категория:Балаҕан ыйа]]