Бу сирэй Адыгея куодун көр

{{Данные о субъекте Российской Федерации|
OfNm1=Адыгея Өрөспүүбүлүкэтэ<br />Республика Адыгея<br />Адыгэ Республик|
RuPrefix=Республика|
RuNm=Адыгея|
FSFlag=[[Билэ:Flag of Adygea.svg|center|170px|Адыгея былааҕа]]|
FSCoA=[[Билэ:Adydeya coat of arms official.gif|center|100px|Адыгея дьаралыга]]|
FlagLnk=Адыгея былааҕа|
CoALnk=Адыгея дьаралыга|
FSMap=[[Билэ:Map of Russia - Republic of Adygea (2008-03).svg|300px]]|
FSCtrWhat=Киин куорат|
FSCtrNm=[[Майкоп]]|
AreaRnk=80-с|
TotArea=7 600|
WaterPrcnt=5,7|
PopRnk=74-с|
PopQty=444 тыh.|
PopCtDate=2005|
PopDens=58,8 чел.|
GDP = 29,1|
GDPCtDate = 2007|
GDP(PPP) = 66|
GDPRnk = 76-я|
PolStatLnk=Республики России|
PolStatNm=Республика|
FedDistrNm=[[Соҕуруу федерал уокурук|Соҕуруу]]|
EcRegNm=[[Хоту Хапхаас экономика оройуона|Хоту Хапхаас]]|
CadNo=01|
LangLangs=s|
OfLangs=[[нуучча тыла|нуучча]], [[адыг тыла|адыг]]|
HeadTtl=Президент|
HeadNm=[[Асланчерий Тхакушинов]]|
ViceTtl=Премьер миниистир|
ViceNm=[[Кумпилов Мурат Каральбиевич]]|
LegislTtl=Сокуон таhаарар былаас баhылыга|
LegislNm=[[Иванов Анатолий Георгиевич]]|
FSAnthem=[[Адыгея өрөгөй ырыата]]|
MSKS=0|
}}

'''Адыгея Өрөспүүбүлүкэтэ''' ({{lang-ru‎|Респу́блика Адыге́я}}, {{lang-ady‎|Адыгэ Республик}}) диэн [[Арассыыйа өрөспүүбүлүкэлэрэ|Арассыыйа Федерациятын]] өрөспүүбүлүкэтэ.

Киинэ — [[Майкоп]].

[[Краснодар кыраайа|Краснодар кыраайыныын]] кирбиилэhэр.

[[От ыйын 27]] [[1922]] тэриллибитэ.

== Географията ==
Адыгея [[Хапхаас хайалара|Хапхаас хайаларын]] хоту тэллэхтэригэр сытар, хотутугар хонуулар, соҕуруутугар хайалар. Тыалар сирин 40 % ылаллар.
* ''Иэнэ'': 7,600 км²
* ''Үрдүкү чыпчаала'': Чугуш хайа (3,238 м)

=== Кэм зоната ===
[[Билэ:Map of Russia - Moscow time zone.svg|left|75px]]

Адыгея [[Кэм зоната|Москва кэм зонатыгар]] (MSK/MSD) баар. [[UTC]] уларыйыыта +0300&nbspMSK)/+0400&nbspMSD).
<div style="clear:left"></div>

=== Өрүстэр ===
* [[Кубань өрүс]]
* [[Белая өрүс]]
* [[Чохрак өрүс]]
* [[Дах өрүс]]
* [[Фарс өрүс]]
* [[Ходз өрүс]]
* [[Киша өрүс]]
* [[Большая Лаба өрүс]]
* [[Псекупс өрүс]]
* [[Пшиш өрүс]]
* [[Сахрай өрүс]]

=== Күөллэр ===
Республикаҕа улахан күөллэр суохтар. Уу хаайар сирдэр:
* Краснодарское
* Октябрьское
* Шапсугское
* Щитское

=== Хайалар ===
* [[Чугуш хайа]] (3,238 м)
* [[Фишт хайа]] (2,868 м)
* [[Оштен хайа]]
* [[Псеашхо хайа]]
* [[Шепси хайа]]

=== Сир баайа ===
Республика [[ниэбинэн]] уонна [[айылҕа гааhынан]] баай. Атын сир баайдара [[кыhыл көмүс]], [[үрүҥ көмүс]], [[вольфрам]] уонна [[тимир]].

=== Килиимэтэ ===
<!--
Provide climate review information as well as information on the following items: average annual temperature, January temperature range/average, July temperature range/average, average annual precipitation.
-->
* ''Тохсунньу орто температурата'': −0,5 °C
* ''От ыйын орто температурата'': +23 °C
* ''[[Сөҥүү]] орто таhыма'': 70 см

== Устуоруйата ==
[[Билэ:Adygea02.png|thumb|250px|Адыгея хаартата]]

[[Адыыгтар]] хотугулуу арҕаа Хапхаас төрүт олохтоохторо буолаллар, XIII үйэттэн ыла [[черкестар]] диэн биллэллэр.

[[АСФСР]] састаабыгар киирэр [[Адыыг автоном уобалаhа]] от ыйын 27, 1922 тэриллибитэ.

== Дьоно ==
Олохтоохторун ахсаана — 442,7 тыh. киhи. ([[2006]]), куорат олохтоохторо — 52,6 % ([[2006]]). Дьон чиҥэ — 56,8 киhи/км² ([[2006]]).

Өрөспүүбүлүкэҕэ 80-тан тахса [[омук]] олорор. [[Арассыыйа сурутуута (2002)|2002 сыллааҕы Арассыыйа олохтоохторун сурутуутунан]], өрөспүүбүлүкэ омуктара:
{| class="standard"
!Омук ||[[2008 сыл]]лааҕы ахсаана, тыh. ([http://www.perepis2002.ru/index.html?id=17 *] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111010063451/http://www.perepis2002.ru/index.html?id=17 |date=2011-10-10 }})
|-
|[[Нууччалар]]|| 275,2 (62,4 %)
|-
|[[Адыыгтар]]|| 114,2 (25,9 %)
|-
|[[Эрмээннэр]]|| 15,5 (3,5 %)
|-
|[[Украиннар]]|| 8,9
|-
|[[Курдар]]|| 4,0
|-
|[[Татаардар]]|| 3,6
|-
|[[Түрктэр]]|| 3,6
|-
|[[Сыгааннар]]|| 2,0
|-
|[[Беларустар]]|| 1,8
|-
|[[Гириэктэр]]|| 1,7
|-
|[[Азербайдьаннар]]|| 1,5
|-
|[[Ниэмэстэр]]|| 1,2
|-
|[[Чеченнар]]|| 1,1
|}

=== Олохтоох пууннар ===

{| class="standard"
!Олохтоох пуун ||Олохтоохторун ахсаана ([[2008]]), тыh.
|-
|[[Майкоп]]|| 152,2
|-
|[[Яблоновский]]|| 25,8
|-
|[[Энем]]|| 18,2
|-
|[[Гиагинская]]|| 15,0
|-
|[[Адыгейск]]|| 12,3
|-
|[[Ханская]]|| 11,1
|-
|[[Тульский (Адыгея)|Тульский]]|| 10,3
|-
|[[Красногвардейское]]|| 9,0
|-
|[[Кошехабль]]|| 7,7
|-
|[[Каменномостский]]|| 7,3
|-
|[[Дондуковская]]|| 6,5
|-
|[[Краснооктябрьский]]|| 5,4
|-
|[[Тахтамукай]]|| 5,2
|}

== Администрациянан араарыыта ==

'''Куораттар:'''
* [[Адыгейск]]
* [[Майкоп]]

'''Муниципальнай оройуоннар:'''
* [[Гиагинская оройуона]]
* [[Кошехабль оройуона]]
* [[Красногвардейское оройуона]]
* [[Майкоп оройуона]]
* [[Тахтамукай оройуона]]
* [[Теучежскай оройуона]]
* [[Шовген оройуона]]

== Экономиката ==
Адыгея сайдыылаах [[индустрия]]лаах уонна [[тыа хаhаайыстыба]]лаах республика. Сайдыылаах индустрия салаалара: [[ас]], [[тыа]], [[мас]] таҥастааhына уонна [[кумааҕы]], [[массыына оҥоруута]] уонна [[металл]] чочуйуута.

Туhалаах сирдэрин бүтүн иэнэ 781,4 тыh. [[гектар]] (1998), онтон 244,7 гектары хорутуллар сирдэр ылаллар. Олохтоох тыа хаhаайыстыбатын салаалара [[үүнээйи үүннэриитэ]], [[чооску]], [[хой]], [[көтөр]] уонна [[сылгы]] иитиитэ.

Республика сиригэр олохтоох авиалиниялар, массыына уонна [[тимир суол]] транспорта сайдыылаах. [[Кубань өрүс]] аал сырыылаах.

== Үөрэҕирии ==
Адыгея икки сүрүн үрдүк үөрэҕирии кииннэрэ [[Адыгея ил университета]] уонна [[Майкоп ил технология университета]].

== Политиката ==
Республика сүрүн сокуона — [[Адыгея Республикатын конституцията]].

== Сигэлэр ==
* [http://www.adygheya.ru/ Адыгея Республикатын официал сайта] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110515161545/http://www.adygheya.ru/ |date=2011-05-15 }}

{{Российскай Федерация субъектара}}

[[Категория:Арассыыйа Федерациятын өрөспүүбүлүкэлэрэ]]
[[Категория:Арассыыйа| ]]
[[Категория:Арассыыйа Өрөспүүбүлүкэлэрэ]]