Бу сирэй Абалык куодун көр

{{Elementbox
|name=Абалык
|number=8
|symbol=O
|pronounce=
|left=[[натрий]]
|right=[[фтор]]
|above=-
|below=[[сера|S]]
|series=металл буолбатах
|series 2=[[халькоген]]
|group=16
|period=2
|block=p
|series color=
|phase color=
|appearance=өҥө суох гаас, сырдык халлан күөх өҥнөөх убаҕас <br>(олус тымныы температураҕа) Бу хаартыскаҕа убаҕас кислород. 
|image name=Liquid Oxygen.gif
|image alt=
|image size=170
|image name comment=
|image name 2=Oxygen spectre.jpg
|image name 2 comment=Spectral lines of oxygen
|atomic mass=15.999
|atomic mass 2=1
|atomic mass comment=
|electron configuration=[He] 2s<sup>2</sup> 2p<sup>4</sup>
|electrons per shell=2, 6
|color=
|phase=гаас
|phase comment=
|density gplstp=1.429
|density =
|density gpcm3nrt 2=
|density gpcm3mp=
|density gpcm3bp=1.141
|melting point K=54.36
|melting point C=-218.79
|melting point F=-361.82
|boiling point K=90.20
|boiling point C=-182.95
|boiling point F=-297.31
|triple point K=
|triple point kPa=
|critical point K=154.59
|critical point MPa=5.043
|heat fusion=(O<sub>2</sub>) 0.444
|heat fusion 2=
|heat vaporization=(O<sub>2</sub>) 6.82
|heat capacity=(O<sub>2</sub>)<br />29.378
|vapor pressure 1=&nbsp;
|vapor pressure 10=&nbsp;
|vapor pressure 100=&nbsp;
|vapor pressure 1 k=61
|vapor pressure 10 k=73
|vapor pressure 100 k=90
|vapor pressure comment=
|crystal structure=cubic
|oxidation states=[[Оксид фтора|2]], [[Диоксид дифтора|1]], [[перекись|&minus;1]], &minus;'''2'''
|oxidation states comment=
|electronegativity=3.44
|number of ionization energies=4
|1st ionization energy=1313.9
|2nd ionization energy=3388.3
|3rd ionization energy=5300.5
|atomic radius=
|atomic radius calculated=
|covalent radius=[[1 E-11 m|66±2]]
|Van der Waals radius=[[1 E-10 m|152]]
|magnetic ordering=
|electrical resistivity=
|electrical resistivity at 0=
|electrical resistivity at 20=
|thermal conductivity=26.58x10<sup>-3</sup>&nbsp;
|thermal conductivity 2=
|thermal diffusivity=
|thermal expansion=
|thermal expansion at 25=
|speed of sound=(gas, 27 °C) 330
|speed of sound rod at 20=
|speed of sound rod at r.t.=
|Young's modulus=
|Shear modulus=
|Bulk modulus=
|Poisson ratio=
|Mohs hardness=
|Vickers hardness=
|Brinell hardness=
|CAS number=7782-44-7
|isotopes=
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=[[oxygen-16|16]] | sym=[[oxygen-16|O]] | na=99.76% | n=8 }}
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=[[oxygen-17|17]] | sym=[[oxygen-17|O]] | na=0.039% | n=9 }}
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=[[oxygen-18|18]] | sym=[[oxygen-18|O]] | na=0.201% | n=10 }}
|isotopes comment=
|predicted by=
|prediction date=
|discovered by=
|discovery date=1772
|first isolation by=
|first isolation date=
|named by=[[Антуан Лавузье]]
|named date=1777
|history comment label=
|history comment=
}}
'''Абалык''' ('''O''', {{lang-ru|кислород}}) диэн [[химия элемена]]. Айылҕаҕа сыта уонна өҥө суох гаас курдук баар. Биир ордук наадалаах химия элемена буолар, тоҕо диэн туох тыыннаах барыта салгынынан тыынар уонна уу састаабыгар баар. Убаҕас быһыытыгар халлаан күөх өҥнөөх буолар.<ref>{{cite web |url= http://www.allatoms.com/LOXpage.htm |title=Liquid Oxygen Page |first= |last= |work=allatoms.com |year=2003 [last update] |accessdate=22 May 2012}}</ref><ref>{{cite web |url= http://chemistry.about.com/od/elementfacts/a/oxygen.htm |title=Oxygen Facts - Periodic Table of the Chemical Elements |first= |last= |work=about.com |year=2012 [last update] |accessdate=22 May 2012}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.astronautix.com/props/loxlh2.htm |title=Lox/LH2 |first= |last= |work=astronautix.com |year=2011 [last update] |accessdate=22 May 2012}}</ref>

== Арыллыыта ==
Абалыгы [[1772]] сыллаахха ''Карл Вильгельм Шиил'' арыйбыт. Ол гынан баран ''Джозеф Пристли'' икки сыл буолан баран Шиил ининнэ тарҕаппыт. Ол иҥин дьон Пристли арыйбыт диэн толкуйдууллар. Абалык сир ханнык баҕар точкатыгар баар. Атын даҕаны планеталартан кэлбит метеориттар минералларыгар булуллар.

== Айылҕаҕа ==
[[Билэ:Water droplet blue bg05.jpg|thumb|left|150px|Уу таммаҕа.]] [[Уу]] абалыктаах буолар. Биир абалык атома икки [[сугулук]] атомын кытта холбостоҕуна уу молекулата үөскэнэр. Уу олорор бары харамайдарга наада.

[[Салгын|Салгыҥҥа]] эмиэ абалык баар. [[Салгын]] араас гаастар булкаастарыттан турар. Онтон быһа холоон 21% абалык буолар. Абалык ордук суолталаах буолар, тоҕо диэн харамайдар астан энергияны ылалларыгар абалыгы тутталлар.

== Абалыгы туһаныы ==
[[Билэ:Streichholz.jpg|thumb|right|100px|Мас испиискэ умайыыта.]]
Абалык баар буолан [[умайыы]] баар буолар. Туох эмит умайар буоллаҕына абалык ол эттиги кытта холбоһор уонна сырдыгы уонна сылааһы таһаарар. Холобура, маһы уматтахха, абалык маһы кытта холбоһон умайар. Ол иһин абалык араас туттуута элбэх. Ол гынан баран кутталлаах буолуон сөп. Ол курдук, ыраас абалык [[төлөн]]ү кытта тарыйдастаҕына эстиэн сөп уонна улахан алдьатыынын оҥоруон сөп. Төлөнү туттуохха сөп, оннук абалыгы [[ацетилен]]ы кытта холбостоҕуна төлөнө олус сылаас буолар - ону араас металлары уулларарга тутталлар. 


[[Угарнай гааһынан]] атырабыыс буолбут киһини быыһыырга эмиэ абалык туттуллар. 

== Оҥоһуллуута ==
Араас ньыманан оҥоһуллуон сөп. Күн сырдыгын уонна углекислай гааһы уонна уунан '''[[фотосинтез]]''' ньыматынан оҥоһуллуон сөп. Абалык барыта кэриэтэ фотосинтез түмүгэ буолар. 

Киһи эмиэ оҥоруон сөп. '''[[Электролиз]]''' ньыматынан эмиэ оҥоһуллуон сөп. Ол процесска [[электрическай ток]] уу нөҥүө ыытыллар, оччоҕуна уу молекулалара сугулукка уонна абалыкка арахсаллар.

== Быһаарыылар ==
{{Быһаарыылар}}

{{Периодик табыл}}

[[Категория:Химия элеменнара]]