Кыттааччы:Тутукарова Сардаана Станиславовна
== Кэтт Марсден хорсун быһыыта ==
Бүлүү улууһун остуоруйатыттан саамай дьикти түгэнин, аан дойду үрдүнэн биллибит кэпсээниттэн быһа тардан сырдаттахпына маннык. Былыр 19 үйэҕэ улахан сыстыганнаах, норуоту норуотунан эһэр, Араҥ ыарыыта турбутун кырдьаҕастар бэлиэтии кэпсииллэр. Ити ыарыыннан ыалдьыбыт дьон үтүөрбэт эбиттэр. Ол иһин кинилэри ойуурга үүрэн кэбиһэр этилэр. Хас да саха киһитэ оннук олохторуттан барбыттар. Ким да ол ыарыыны эмтииргэ турумматах.
Арай, ыраах омук дойдутун олохтооҕо Кэтт Марсден диэн эдэркээн кыыс, ол ыарыы туһунан истэн, көмөлөһөргө санаммыт. Күүстээх санаалаах кыыс Москубаттан Бүлүүгэ дылы сыл аҥаара айаннаан кэлбит. Кини бу уһун айана мээнэҕэ буолбатах этэ. Бу ыарыы саамай сайдан турар сирин булан эмтиир сыаллаах-соруктаах эбит. Дьон барыта сөхпут, кини хорсун быһыытын. Сахалыы да, нууччалыы да сатаан саҥарбат эдэркээн кыыс Саха сирин булан, айаннаан кэлэн, Араҥынан ыалдьыбыт дьоҥҥо анаан колония туттарбыт. Ол колонияны 1892 сыллаахха Сосновка диэн Бүлүү нэһилиэнньэтигэр туппуттар.
Итинник көмөлөһөр санааҕа кини нууччалар Тюрктары кытта сэриилэһэр кэмнэригэр араанньы буолбут буойуннары эмтии сылдьан, Араҥынан ыалдьыбыт киһини бастакытын көрөр. Кэлин кини истибитэ Сибирьгэ ити ыарыы утары эмтээх от үүнэрин. Ону истэн кини аһыныгас санаатыгар Саха сиригэр барарга быһаарыммыт.
Ыраахтааҕылартан көҥүл ылан, Дьокуускайга туруммута. Дьокуускайга дылы өрүһүнэн устан кэлбит. Кини онтон салгыы Бүлүүгэ дылы айанын ахтыытыгар кылгастык маннык диэн суруйбут:" Дьокуускайтан арахтыбыт. Суол олох суох. Ыллык да суох. Онон атынан эрэ сылдьыахха сөп, сайын өттүгэр. Күнүс итии баҕайы, киэһэ олус тымныы. Ону таһынан элбэх баҕайы кыымаайылар, бырдахтар айахпар, муннубар уонна кулгаахпар киирэллэр. Сииктээх баҕайы сирдэр бааллар. Кырдьаҕас кэлиэ диэн кутталга сылдьаҕын. Астара боростуой:хаппыт килиэп уонна чэй. Икки ыйы быһа сүгүн сууммакка уонна таҥас да уларыппакка, балааккаҕа хонон турардаахпын." Ыарыһахтар саамай мустубут Абунгда диэн күөл аттыгар баар сиргэ айаннаан кэлэр. Араҥынан ыалдьыбыт дьоннор ыараханнык олороллорун бэлиэтии керер. Кинилэр ыарыыларын чэпчэтээри лепрозорий туттарарга санааммыт. Түмүгэр үп-харчы хомуйан Хордоҕой, билиҥҥи Сосновка диэн Бүлүүттэн чугас нэһилиэнньэҕэ Араҥынан ыалдьыбыт дьоҥҥо анаан лепрозорий туттарбыт. Ол туттарбыт сирэ 1962 сыллаахха диэри үлэлээбит.
Билигин ол миэстэтигэр Кэтт Масрден аатынан ниэрбэ систиэмэтин ыарыһахтарын балыыһата туттуллан үлэлии турар. Ол таһыгар Кэтт Марсден сырдык кэриэһигэр анаан, кини аатынан пааматынньык тутуллан турар. Саха дьоно махтанан, үрүҥ халааттаах аанньалга тэҥнээн туттарбыттар. Ити түгэн кэннэ хас да сыл ааста. Ол эрэн Кэтт Марсден сырдык аата олох умнуллубат. Мин кинини холобур оҥостон медицина эйгэтигэр уерэнэ сылдьабын.
[1][2] Үлэни толордо Сардаана Т.