Бу сирэй 1947 сыл куодун көр

{{Сыллар|1947}}

'''1947''' сыл.

== Туох буолбута ==
=== Тохсунньу ===
* [[Тохсунньу 2]] — [[Сахалин уобалаһа]] тэриллибит. Саҥа уобалас сорҕото [[дьоппуон]]нартан төннөрүллүбүтэ, онтон сорҕото [[Хабаровскай кыраай]]тан таһаарыллыбыта.

* [[Тохсунньу 31]] — Ленинградка 2-с Бүтүн Сойуустааҕы география сийиэһигэр [[Окладников Алексей Павлович|Окладников А. П.]] «Приосхождение якутской народности» диэн дакылааты аахпыт.

=== Олунньу ===
* [[Олунньу 10]] — Аан дойду иккис сэриитигэр хотторбут [[Италия]], [[Румыния]], [[Венгрия]], [[Болгария]], [[Финляндия]] биир өттүттэн уонна кыайыылаах тахсыбыт сойуустаахтар -иккис өттүттэн -[[Парижтааҕы эйэ сөбүлэҥнэрэ|Парижтааҕы эйэ сөбүлэҥнэригэр]] илии баттаабыттар. Бу сөбүлэҥнэринэн хотторбут дойдулар тутулуга суох буолаллара уонна [[Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрэ|Холбоһуктаах Наассыйалар тэрилтэлэригэр]] киирэллэрэ бигэргэтиллибит, элбэх репарация төлөөбүттэр.
* [[Олунньу 12]] — [[Приморскай кыраай]]га Сихотэ-Алинь хайаларыгар улахан метеорит түспүт. 60-100 тонналаах [[тимир]] метеорит сиргэ тиийиэн иннинэ салгыҥҥа бытарыйбыт.
* [[Олунньу 15]] — «[[ССРС]] гражданнара уонна атын дойду дьоно ыал буолууларын бобуу туһунан» ССРС Үрдүкү Сэбиэтин Бөрөсүүдьүмүн ыйааҕа тахсыбыт. Бу ыйаах [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ|Аҕа дойду Улуу сэриитигэр]] элбэх эр киһи өлбүтүн иһин таһаарыллыбыт. Атын дойду дьонун кытта көссүүлэспит да дьахталлар норуот өстөөхтөрүн курдук буолбуттара, хаайыыга ыытыллаллара.
* [[Олунньу 25]] — сэбиэскэй НКВД [[Венгрия]]ҕа Бела Ковач диэн дьоҕус сири баһылааччылар тутулуга суох баартыйаларын генеральнай сэкиритээрин тутан дойду парламена утарбытын үрдүнэн ССРС-ка депортациялаабыт. Бу тутуу Венгрияҕа былаас уларыйыытын сүрүн түгэнэ этэ.
* [[Олунньу 28]] — [[Тайвань|Тайваҥҥа]] Гоминьдан былааһын утары өрө туруу саҕаламмыт. Өрө турууну аармыйа элбэх хааны тоҕон хам баттаабыта.

=== Кулун тутар ===
* [[1947]] — Москубаҕа [[Эдэр суруйааччылар бастакы бүтүн Сойуустааҕы мунньахтара]] аһыллыбыт. Түмүктүүр мунньах кулун тутар 10 күнүгэр буолбут. Бу мунньахха саха бэйиэтэ [[Попов Леонид Андреевич|Леонид Попов]] кыттыбыта, онно сылдьан билсибит тылбаасчыттара кэлин кини саха бэйиэттэриттэн саамай элбэхтик тылбаастанар буолуутугар көмөлөспүттэрэ<ref>{{Кинигэ|автор=Харлампьева Н.И.|заглавие=Семен Данилов|издание=2-е изд., испр.|место=М.|издательство=Молодая гвардия|год=2021|страницы=32|страниц=285|серия=Жизнь замечательных людей|isbn=978-5-236-04489-0|тираж=1000}}</ref>.
* [[Кулун тутар 12]] — Уота суох сэрии: АХШ бэрэсидьиэнэ [[Гарри Трумэн]] Кэҥгириэс мунньаҕар тыл эппит, ССРС дьайыытыгар киирбэттэрин туһугар Грецияны уонна Туурсуйаны үбүнэн өйүүргэ ыҥырбыт.
* [[Кулун тутар 29]] — [[Мадагаскар|Мадагаскаар]]га французтары утары өрө туруу саҕаламмыт.

=== Муус устар ===
* [[Муус устар 19]] — «Ииндийэ национальнай кэҥгириэһэ» Ииндийэни икки дойдуга араарарга сөбүлэҥин биэрбит: [[Ииндийэ]] уонна [[Пакистаан]].

* [[Муус устар 28]] — Билимнэр Академияларын [[Саха сиринээҕи Наука киинэ|Саха Сиринээҕи чинчийэр базата]] тэриллибит.

=== Ыам ыйа ===
* [[Ыам ыйын 22]] — [[Тымныы сэрии]]: [[Туурсуйа]]ҕа уонна [[Греция]]ҕа көмөлөһөр туһунан Трумэн доктрината олоххо киирбит.
* [[Ыам ыйын 29]] — [[Ииндийэ]]ҕэ «тыытыллыбаттар» каасталарын боппуттар.
* [[Ыам ыйын 29]] — [[Саха театра|Саха театрыгар]] [[Жирков Марк Николаевич|Жирков М. Н.]] уонна Г. Литинскэй суруйбут "[[Сир симэҕэ (балет)|Сир симэҕэ]]" («Полевой цветок») диэн саха маҥнайгы балета туруоруллубут. Сүрүн баартыйаны [[Христофоров Иннокентий Дмитриевич|Иннокентий Христофоров]] толорбут.

=== Бэс ыйа ===
* [[Бэс ыйын 19]] — Верхоянскай куорат суруксутун уола устуорук учуонай [[Новгородов Афанасий Иннокентьевич|Афанасий Новгородов]] [[Тыл, литератуура уонна устуоруйа институута|Тыл, литератуура уонна устуоруйа институутун]] дириэктэрэ буолбут.
* [[Бэс ыйын 26]] — Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиума «Саха сирин норуодунай артыыһа» диэн ытык ааты олохтообут. 
=== От ыйа ===
* [[От ыйын 11]] — [[Алдан уокуруга]] ликвидацияламмыт.
=== Атырдьах ыйа ===
* [[Атырдьах ыйын 15]] — [[Ииндийэ]] уонна [[Пакистан]] тутулуга суох буолбуттар. 190 сыл устата [[Улуу Британия]] баһылаабыт Ииндийэтин дьон итэҕэлинэн көрөн икки судаарыстыбаҕа араарбыттара. Арахсыы кэнниттэн саҥа судаарыстыбалар икки ардыларыгар улахан миграциялар саҕаламмыттара.
=== Алтынньы ===
* [[Алтынньы 14]] — [[АХШ|Америка]] летчига Чак Йегер бастакынан тыас түргэнин куоһарбыт.

* [[Алтынньы 27]] — [[Садын оройуона]] ликвидацияламмыт. [[Садын]] уонна [[Чуона]] нэһилиэктэр [[Сунтаар улууһа|Сунтаар]] оройуонугар киирбиттэр, онтон [[Ботуобуйа]] нэһилиэгэ — [[Ленскэй улуус|Ленскэй]] оройуоҥҥа.

== Төрөөбүттэр ==

* [[Тохсунньу 16]] — [[Андреева Тамара Егоровна|Тамара Андреева]] — [[эбэҥкилэр|эбэҥки]] омугун тылын, фольклорун, култууратын үөрэтэр чинчийээччи.
* [[Тохсунньу 18]] — [[Такэси Китано]] — [[Дьоппуон]] киинэ режиссёра, артыыһа, сценариһа, суруйааччыта.
* [[Тохсунньу 20]] — [[Бурнашев Роберт Андреевич]], экономист, политика уонна ил диэйэтэлэ.
* [[Тохсунньу 25]] — [[Устинов Николай Семенович|Николай Устинов]] — саха мелодииһа.
* [[Тохсунньу 26]] — [[Коробцова Раиса Константиновна|Раиса Коробцова]] — Саха Сирин сэбиэскэй кэминээҕи, Саха Сирин партийнай тэрилтэтин устуоруйатын чинчийээччи, устуоруйа билимин хандьыдаата.

* [[Олунньу 15]] — [[Бурцев Данил Тарасович|Данил Бурцев]] — норуот эпоһын кыһалҕаларын уонна [[түүрдэр|түүр]] тыллаах [[Сибиир]] омуктарын арамааннарын чинчийэр учуонай, филология билимин хандьыдаата.

* [[Кулун тутар 20]] — [[Бедюров Бронтой Янгович|Бронтой Бедюров]], [[Алтай тыла|алтаай]] бэйиэтэ, востоковед-тюрколог.

* [[Муус устар 6]] — [[Карпов Вячеслав Павлович]] — саха биллииллээх тустууга, успуорт үлэтин тэрийээччи, Дмитрий Коркин аатынан Государственнай бириэмиэйэ лауреата, Чурапчы улууһун ытык киһитэ.

* [[Ыам ыйын 7]] — эбээн тылын учуобунньуктарын ааптара [[СӨ үтүөлээх учуутала]] [[Кейметинова Александра Давыдовна|Александра Кейметинова]] төрөөбүт. Суруйбут кинигэлэрин Магадаан, Камчаатка, Хабаровскай кыраай уонна Чукотка оскуолаларыгар туһаналлар.

* [[Бэс ыйын 8]] — [[Горева Людмила Тимофеевна]], Саха сирин Үрдүкү Суутун бэрэссэдээтэлэ.
* [[От ыйын 5]] — [[Ксенофонтов Владимир Васильевич]], композитор.
* [[От ыйын 17]] — [[Винокурова Ульяна Алексеевна]], Саха Сирин биллэр общественнай диэйэтэлэ.
* [[Атырдьах ыйын 18]] — [[Новиков Аркадий Михайлович]], Мэҥэ Хаҥалас оройуонун [[Дьаҥхаады нэһилиэгэ (Мэҥэ-Хаҥалас улууһа)|Дьаҥхаады]] нэһилиэгин Бөдьөлөк сэлиэнньэтигэр (2015 с. өлб.) — көрдөөх артыыс, режиссер, СӨ үтүөлээх үлэһитэ.
* [[Атырдьах ыйын 31]] — [[Овчинников Степан Степанович]] (1947—1993) — «Кыым» хаһыат Саха сирин арҕаа өттүгэр собкора.
* [[Сэтинньи 10]] — [[Трапезникова Наталья Спиридоновна]], биллиилээх ырыаһыт.
* [[Сэтинньи 12]] — [[Шишигин Егор Спиридонович|Егор Шишигин]] — биллиилээх учуонай, кыраайы үөрэтээччи, устуоруйа билимин хандьыдаата, 1976-1992 сылларга уонна 2003 сылтан ыла [[Емельян Ярославскай аатынан Дьокуускайдааҕы кыраайы үөрэтэр музей]] дириэктэрэ.

* [[Ахсынньы 5]] — [[Томскай Григорий Васильевич]], профессор, дипломат, суруйааччы.
* Ахсынньы 5 — [[Христофорова Наталья Иннокентьевна]], саха балерината.

== Өлбүттэр ==
* [[Тохсунньу 25]] — [[Аль Капоне]] (1899 төр.), АХШ аатырбыт гангстера.
* [[Атырдьах ыйын 4]] — [[Сметанин Тимофей Егорович]], саха суруйааччыта, поэта.
* [[Алтынньы 10]] — [[Кирсанова Клавдия Ивановна|Клавдия Кирсанова]] (1887 с.т.) — Саха сиригэр Павловскайга уонна Дьокуускайга көскө олоро сылдьыбыт өрөбөлүссүйэниэр дьахтар, аан дойдуга хомуньуус хамсааһынын биллиилээх диэйэтэлэ. [[Ярославскай Емельян Михайлович|Емельян Ярославскай]] иккис кэргэнэ.
* [[Сэтинньи 30]] — [[Неустроева Анна Денисовна]], оҕо суруйааччыта, сахаттан бастакы дьахтар суруйааччы.

[[Категория:1947|*]]