Чэчик
Чэчик диэн чэчик үүнээйилэр сиэмэнэн ууhуур органнара.
Сибэкки тас дьүһүнүнэн дьүһүннэммит, сарбыллыбыт уонна хааччахтаммыт көрүҥнээх, онуоха сөп түбэһиннэрэн спорт уонна гамет үөскэтэргэ туттуллар, ону тэҥэ сэптээх үөрэх бүтэн эрэр муоста процеһын ыытарга аналлаах. Анал морфологическай структура быһыытынан сибэкки ураты оруоллаах, онно геолого- половой үүнээйилэр бары бииргэ холбонон олороллорун кытта сибээстээх. Куоластаах үүнээйилэр шишколарыттан сибэкки дьөрбөтүн көйгөтүгэр тэбис- тэҥҥэ, тэбис- тэҥҥэ тэбис- тэҥҥэ сайдан, кэнэҕэски ыаллар сиэмэлэригэр сибэкки дьөрбөтүн көрдөрөр[1].
Сибэкки бэйэтин айылҕатынан, функцияларынан ураты дьоҕурдаах буолан, тутуу ымпыгын- чымпыгын, кырааскатын, кээмэйин араастаан сыаналыыра. Ыал саамай кыра сибэккилэрэ 1 мм кэриҥэ диаметрдаах, оттон Арнольд раффлезиятыгар (Рафлезия арыытыгар баар раффлезиевай ойуурдарга олорор Раффлезиевайдар 91 см диаметрга тиийэллэр уонна 11 кг кэриҥэ элбэх.
Сибэккилэр соҕотохсуйаллар, ол гынан баран сибэккилэргэ элбэхтик бөлөхтөһөллөр.
Сибэкки цикличноһа
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Үүнээйилэр үксүлэрэ муткалар эбэтэр эргимтэлэр (цикллар) бэркэ үөскүүллэр. Ордук биэс уонна түөрт уокуруктаах, ол эбэтэр тетрацикл сибэккилэрэ тарҕаммыттар. Хас биирдии эргимтэҕэ сибэкки чааһа араас буолуон сөп. Сибэкки үксэ пентациклическай буолар: икки эргимтэ околоцветник (чашечка и венчик), икки эргимтэҕэ тучинка (андроица) уонна плодолистикаттан биир эргиирэ (гиннец). Лилейнэй, амариллис, гвоздничнай,гераниевтар курдук сибэкки сытара. Тетрацикл сибэккилэригэр үксүгэр икки эргимтэ сайдар: биир андроцей уонна биир эргимтэтэ (ирис, орхиднай, крышиналар, береслетовай, норичник, губоцветнай уо. д. А.)[2].
Сорох ардыгар эргиирдэр ахсааннара аҕыйыыр (беспокровые, одиноличные цветки) эбэтэр улаатыыта (ордук садовай формалартан). Сибэкки ону махров диэн ааттыыллар. Махровость үгэс курдук, лэппиэскэни онгенез процеһыгар, эбэтэр бытарка чааһыгар кубулутууну кытта сибээстээх.
Сибэккилэри тутууга, чуолаан, кылгастык сыһыаннаһыы быраабылалара көстөллөр. Кини ис хоһооно араас эргимтэҕэ биир эбэтэр кылгас чилиэннээх буолар. Биир ыарыылаах үүнээйилэр үксүлэрэ үстүү, икки- биэстии, икки- түөртүү (хаппыыста, маковай) сибэккилээхтэр. Бу быраабылаттан туорааһын гиннест эргимтэтигэр үгүстүк көстөр, чилиэн ахсаана атын эргимтэттэн аҕыйыыр.
Баһыйар үксэ сибэкки концентрическэй эргимтэҕэ (сибэкки эргиир, циклическэй) өҥүнэн оҥоһуллар. Атын түбэлтэлэргэ (магния, купальница, ветреница) спирали (цвета спираль, ациклический). Сороҕор сибэкки төгүрүктэри кэккэлэтэллэр, атыттар спиралларынан (сибэкки полукругова, гемициклический эбэтэр спироциклический). В Последнее околоцветник циклическое, а тычинки и пестик- спиральное васс (лютик), или чашечка — спиральное, а другие части цветка — циклическое (шиповник). Үксүгэр архаичнай циклическэй сибэккилэр, ол эбэтэр, урукку эволюция процеһыгар үөскээбиттэрэ дииллэр.
В цветке спирали выражаются выражаются формулами, что и листорожение. Сороҕор сүрдээх уустук, ордук тыҥааһыннаах буолааччылар. Циклических цветках үксүн ханнык эрэ эргимтэ чилиэннэрэ ыаллыы уокуруктар чилиэннэрин кытта дьүөрэлэһэллэр,олору утары охсубаттар. Мантан уочараттааһын быраабылата үөскүүр. Туундара икки эргимтэҕэ араарбатахтарына, тас эргиирэ үгэскэ кубулуйар, ис эргимтэҕэ чилиэннэрэ уун- утары ууналлар. Ити быраабылаттан туорааһын ардыгар биир эргимтэттэн, ол эбэтэр тетрациклическай сибэккигэ көһүү түмүгэр, тас (саахал), эбэтэр ис эргимтэ (Хатыҥ чараҥ) харыстанар.
Быһаарыылар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
|
Бу ботаникаҕа сыһыаннаах сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн көмөлөһүөххүн сөп. |