Киис
.png)
Киис эбэтэр Саарба (Martes zibellina) — тайҕа күндү түүлээх хамсыыр-харамайа, куница аймаҕа.
Саха Сирин норуотун хаһаайыстыбатыгар 27 хамсыыр-харамай суолталаах. Күндү түүлээхтэргэ киирэллэр, холобур, киис, андаатар, куобах уонна кырса. Балартан киис саамай күндү түүлээхтэрэ.
Улахан киис атыырын уһуна 40 - 44 см, ыйааһына 1,5 - 2,0 киилэ, тыһыта арыый кыра буолар. Киис тириитэ хойуу, солко курдук килэбэчигэс орто уһун түүлээх. Өҥө кумах курдук саһархайтан хараҕа дылы буолар. Көхсө хараҥа, хабарҕатын туһунан сырдык туоһахталаах буолар.
Саха Сирин тыаларыгар Россия бары күндү түүлээҕин үс гыммыт бииириттэн элбэҕэ бултанар.[1] Киис билигин бары тыаларга, лесотундраҕа кытта баар.
Киис бултаныытын историята
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]XVII үйэҕэ Саха Cиригэр киис дэлэгэйэ биллэр. Онтон XVII уонна XIX үйэлэргэ ыраахтааҕы "киис нолуогун" олохтообутун кэннэ Саха Сиригэр киис ахсаана лаппа аҕыйаабыта. 1644 сыллаахха ыраахтааҕы дохуотун 10 быраһыана күндү түүлээхтэн киирэрэ.[2]
XX үйэ 30-ус, 40-ус сылларыгар киис "сымнаҕас көмүс" аатыран аһара бултанан, мэлийэ сыспыта. Ол кэннэ 50-ус сылларга Саха сиригэр 5 000 кэриҥэ кииһи хаттаан үөскэппиттэрэ. 80-ус сыллар ортолоругар киис ахсаана 200 000 буолан, дьэ XVII үйэтээҕи таһымҥа төннүбүтэ.[3] 1994–1999 сылларга киис ахсаана 110 000 уонна 140 000 төбө икки ардынан халбаҥнаабыта. 1998 уонна 1999 сылларга, официальнай дааннайдарынан, Саха Cиригэр уопсайа 28 000 кэриҥэ киис бултаммыта.[4]
Сигэлэр
- ↑ Борисов, З.З. и др. (2000): Лесные животные. Охотничье-промысловые ресурсы лесов Якутии. Из: Самсонова, В.В. / Исаев, А.П.: Лес и вечная мерзлота. Якутск: Якут. гос. ун-т, стр. 70–71. ISBN 5-7513-0280-X
- ↑ Reinhard, Wolfgang (1996): Kleine Geschichte des Kolonialismus. Stuttgart: Kröner, S. 162, ISBN 3-520-47501-4
- ↑ Семенов, А.О. (1997): К истории восстановления промысловых запасов соболя в Якутии. "Наука и образование" № 2, стр. 143–145
- ↑ Правительство Республики Саха (Якутия) (2001): Государственный доклад: О состоянии окружающей природной среды Республики Саха (Якутия) в 1999 году, стр. 53–57
Литература
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Fisher, Raymond H. (1943): The Russian Fur Trade 1550-1700, Berkeley/Los Angeles: University of California Press
- Gibson, James R. (1969): Feeding the Russian Fur Trade: Provisionment of the Okhotsk Seaboard and the Kamchatka Peninsula 1639-1856, Madison, Wisc.
- Klein, J. (1906): Der sibirische Pelzhandel und seine Bedeutung für die Eroberung Sibiriens, Phil. Diss., Bonn
- Martin, Janet (2004): Treasure of the Land of Darkness: The Fur Trade and its Significance for Medieval Russia, Cambridge/New York: Cambridge University Press, ISBN 0-521-54811-X
- Reinhard, Wolfgang (1996): Kleine Geschichte des Kolonialismus. Stuttgart: Kröner, ISBN 3-520-47501-4