Маныыһыт суумката
| Маныыһыт суумката | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Билим классификацията | ||||||||||
|
||||||||||
| Латыынныы аата | ||||||||||
| Capsella bursa – pastoris |
[[Категория:Үүнээйилэр алпаабытынан]]
Маныыһыт суумка. (нуч. Пастушья сумка; лат. Capsella bursa – pastoris (L.)) - Хаппыстыҥылар уруулуу уустар бөлөхтөрө.
Кылгас морфологията.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
10-30 см үрдүктээх, биир сыллаах от үүнээйи. Силиһин таһынааҕы сэбирдэхтэрэ куорсуннуу адаархайдар, умнаһын сэбирдэхтэрэ кыралар, умнаһын кууһан олороллор. Сибэккилэрэ киистэлиилэр, сиэмэлэннэхтэринэ уһаан адаархай буолаллар. Эминньэхтэрэ бытархайдар, маҥаннар, 2-3 мм уһуннаахтар. Астара таҥнары үс муннуктуу формалаахтар, 5-8 мм уһуннаахтар, ойоҕосторуттан ыга хаптаччы тутуллубуттар. Бэс ыйыттан балаҕан ыйыгар диэри сибэккилиир.
Үүнэр сирэ.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Бааһына, оҕуруот кытыылара, оһорбо сирдэр, киһи олорор сирин таһа.
Тарҕанан үүнэр сирэ.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Сир оҥоһуутунан, оҕуоруот аһын ыһан дьарыктанар республика киин уонна соҕуруу оройуоннара.
Туттуллар органнара.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Ото, сибэккилии турдаҕына хомуйуллар.
Химическэй састааба.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Отугар гиссопин рамногликозид, дубильнай веществолар, холин, ацетилхолин, тирамин, инозит, органическай кислоталар (фумаровай, яблочнай, виннай уонна бурсовай), эфирдээх арыы, сапониннар, 200 мг/% диэри С битэмиин, каротин, А, В_2, К битэмииннэр, флавоноидтар, фитонцидтар, стероидтар, бурсин алкалоид бааллар эбит. Сиэмэлэригэр 25% диэри сыалаах уонна аллилгорчичнай арыылардаах. Олохтоох бостуук суумкатын химиическэй аналиһа суох.
Медицинаҕа туттуллуута.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Научнай медицинаҕа бостуук суумкатын препараттарын хаан тохтотор эмп быһыытынан, бүөр, тыҥа уонна маатка хааннара барыытыгар тутталллар. Бу препараттар маатка тардарын күүһүрдэр эрэ буолбакка, өссө тас тымырдарын синньэтэр дьоҕурдаахтар.Бостуук суумката государственнай фармакопея IX-c таһаарыытыгар киллэриллибит үүнээйи. Бу үүнээйини хаан тохтоторго былыргыттан тутталлар эбит. Маныыһыт суумкатын көөнньөһүгэ ордук мааткаттан уонна да атын органнартан хаан барараын тохтотор күүстээх дьайыылаах. Маныыһыт суумката хатарар дьоҕурдааҕын иһин, оһоҕос дьарҕа аалан сүһүрэн ыалдьарыгар сиэн оһоҕос, куртах сүһүрэн бааһырыытыгар, ардыгар быар, үөс ыарыыларыгар уонна хойуулук убууругар тутталлар. Бу от көөнньөһүгүн хабах ыарыытыгар, геморройга уонна сүрэх көбөрүгэр эмиэ туһаналлар. Уопсайынан маныыһыт суумкатын препараттара ииктэтэр, микробу өлөрөр, үөс таһаарар, ыарыыны намтатар, сүһүрүүнү хаптатар, баас оһорор уо.д.а. дьайыылардаах. Народнай медицинаҕа бу үүнээйини хаан баттааһына үрдүүрүгэр, өлөрүү бааска, мурунтан хаан барыытыгар, ириҥэлээх сүһүрүү бааска туһаналлар. Маныыһыт суумкатын сааһырбыт дьахталлар климакстыыр кэмнэрин иннинэ, мааткаларыттан хаан барыытыгар (өр буола-буола, тохтоон баран, уһуннук ыйданыыларыгар) 20 г оту 0,5 л ууга көөнньөрөн тутталлар. Маныыһыт суумката атын эмтээх үүнээйилэр курдук тустаах холбодоһукка киирдэҕинэ эмтиир дьоҕура ордук ккүһүрэр. Маныыһыт суумката ыарахан дьахталларга көҥүллэммэт.
Литература.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Басыгысова Анна Петровна 2004 НКИ "Бичик" 2004 "Саха сирин эмтээх үүнээйилэрэ"