Өлүөнэ күргэтэ

Өлүөнэ күргэтэ (нууч. Ленский мост) диэн «Бүлүү» федерал көлө суолун «Өлүөнэ» уонна «Халыма» көлө суолларын кытта холбуур күргэ бырайыага. Күргэ Илин Сибииргэ Лаамы байҕал пордун кытта Иркутскайтан Магадаҥҥа диэри кэлиэҕэ. Арассыыйа Лаамы байҕалга тахсыаҕа, илин байҕал кытылыгар соҕурууҥҥу кыраныыссаны таһынан, Транссиб суолу уонна БАМ эрэ буолбакка, Владивосток уонна Хабаровскай оройуонугар, онтон ордук хотугу.

Күргэ тутуутугар сүрүн мэһэйдэринэн буолаллар үбүлээһин (60 млрд. 100 млрд. солк. диэри) уонна тутуу уустуга. Арассыыйа дьаһалтатын бүтэһиктээх быһаарыыта билиҥҥитэ ылылла илик, ол эрээри идеята Владимир Путин «РФ Президенин өттүттэн өйөбүл» салааҕа көһөр, оттон сорох эрдэттэн докумуоннарга күргэ тутуллара сабаҕаланар.

Бырайыагы сайыннарыы историята

1980- с сыллар саҕаланыыларыгар Саха сирин киин куоратын чугаһыгар баар өрүс икки кытылыгар Байкал- Амур магистрала күүскэ тутуллубута. Муоста үс варианынан 1986 сыллаахха Дьокуускайтан 38 километрга тутуллуохтаах киһини, Аллараа Бэстээх бөһүөлэгиттэн чугас, талбыттара. Кэлин бу вариант Амур-Дьокуускай тимир суол магистралын чугаһыгар, ол аата Нерюнгри оройуонугар, бэйэтин уочаратынан Байкал-Амур магистрала ааһара. 2007-2008 сс. бырайыак быһыытынан муоста уопсай уһуна 3180 м. бырайыак балаҕан ыйын 23 күнүгэр 2008 с. үтүө түмүктэри ылла. 2013 сыл от ыйыгар федеральнай суол агентствота Өлүөнэ өрүһү туоруур тимир суол муостатын тутууга уонна үлэҕэ киллэриигэ концессия сөбүлэһии түһэрсэр быраабыгар аһаҕас куонкурус биллэрбитэ. Бырайыагы олоххо киллэрии Дальнай Востокка таһаҕаһы тиэйиини быһаччы аҕалыаҕа. От ыйын 19 күнүгэр официальнайдык биллэриллибит куонкурус «Строй» уонна «Лена»трассалар икки ардыларыгар ааһар автомобильнай муостаны уонна автомобильнай суолу тутуу сабаҕаланна. Чунуобунньуктар ааҕыыларынан, бырайыак сыаната 40 миллиард солкуобайтан үрдүө суоҕа этэ. Экспертэр бырайыагы олоххо киллэрии болдьоҕо — 14 сыл, ол иһигэр бырайыактааһын уонна тутуу-6 сыл, туһаныы. Куонкуруһу дьүүллэһии 2014 сыл кулун тутарга түмүктэннэ. Өлүөнэ өрүһү туоруур муостаны тутууга конкурс кыайыылааҕынан " транспортнай концепция Якутии» ХЭО (баан ВТБ, «ус» ААО, «Мост» ААО, «Бамстроймеханизация» ААО, "Стройпроект «ААО) баһылыктаах консорация буолла.»). Ол эрээри, оччолорго концессивнай сөбүлэһиигэ илии баттааһын Крым муостатын тутуунан сибээстээн ыытыллыбатаҕа. Инфраструктурнай бырайыактар приоритеттарын учуоттаан, Российскай Федерация Правительствота 2020 сыл кэнниттэн судаарыстыба үп- харчы ресурсаларын уонна чааһынай инвестордары учуоттаан бырайыагы олоххо киллэрэр кыаҕын көрөргө, ону тэҥэ Дальнай Восток регионун экономикатыгар муостаны көһөрүү суолтатын учуоттуурга сорудахтаммыта. Бэс ыйын 20 күнүгэр 2019 сылга прямой линия хаамыытыгар РФ Президенэ Өлүөнэ өрүһү туоруур муоста тутуутун боппуруоһугар болҕомтону уурда. Владимир Путин суол бырайыагын, ол гынан баран, бастатан туран, бу регион олохтоохторугар улахан суолталаах диэтэ. «Ити РФ Правительствота Саха сирин кытары быһаарыахтаах боппуруос. Бу күндү бырайыак, проблема салгыы сайда илик. Мэлдьи транспортниктар этэллэр: ити тупик точка, онтон сылтаан биһиги сорукпут төлөөбөт. Ол да буоллар куорат сайдарын туһугар, биллэн турар, ити боппуруос урут да быһаарыллыан наада», — диэтэ Путин.

2019 сыл от ыйыгар Саха сирин баһылыга Айсен Николаев Өлүөнэни туоруур муостаны тутуу бырайыагын туһунан үтүө түмүктэри оҥордо уонна сотору федеральнай үп министиэристибэтин эппиэттэрэ күүтүллэрин эттэ. Ол эрээри, Николаев бэлиэтээбитинэн, билигин атын ведомстволар өттүлэриттэн туох да мэһэйдэр бааллар: «үгэс курдук, маннык улахан тутуулар былааннаннахтарына, салаа министерстволара „за“, оттон финансовай- экономическай-„против“буолаллар. Ленскэй муостатынан финансовай- экономическай блок муостаны тутуу барар, тоҕо диэтэххэ, регион бүттүүнүн көдьүүһүн көрөр. Оттон транспортниктар ордук табыгастаах климат усулуобуйатыгар муостаны тутуу болдьоҕун уһатар". Республика баһылыга Путин сайабылыанньа кэнниттэн саҥа линияҕа региону аны чугастааҕы кэминэн туох наадатын туһунан быһаччы этэригэр, министерстволары кытта сөбүлэһии түһэрсиллиэхтээх уонна Өлүөнэ өрүһү туоратыллыахтаах муостаны тутуу ыытыллыахтаах.

Атырдьах ыйын 15 күнүгэр 2019 сылга Саха сиригэр Өлүөнэ өрүһү туоруур муостаны тутуу туһунан Дальнай Востоктааҕы федеральнай уокурук (ДФО) 2020-2025 сс. сайыннарыы национальнай бырагырааматын бырайыагар көрүлүннэ. Кинини балаҕан ыйыгар Илин экономическай форумҥа (ХИФУ) Владивостокка дьүүллэһиэхтэрэ. «Программа оҥоһулунна, сыл түмүктэннэ. Кини тэрийиигэ гражданнар бэйэлэрэ киллэрдилэр. РФ дв2025 с. саайт үлэҕэ киирбитэ, онно аҥардас Саха сирин олохтоохторуттан 3 тыһыынчаттан тахса этии регистрацияламмыта. Олортон саамай тирээн турар инфраструктураны, социальнай объектары, транспорт күрэстэһиитин сайыннарыыга этиилэр буоллулар. Приоритет быһыытынан „Ленаны“ туоруур национальнай программаҕа, Дьокуускайы хааччыйар газопровод ситимигэр, ону тэҥэ Дьокуускай куорат аэропордун саҥардыыга, Дьокуускай ГРЭС- 2 иккис уочаратын көрүөхпүтүн баҕарабыт»,-диэн иһитиннэрдэ, Саха Республикатын Правительствотын председателэ Владимир Солодов. Балаҕан ыйын 4 күнүгэр 2019 сылга дойду Президенэ Владимир Путин салайааччылаах РФ государственнай Сэбиэтин президиумун мунньаҕар тыл этэригэр Саха сирин баһылыга Николаев Дальнай Востогу сайыннарыы национальнай программатыгар анаан муостаны тутуу суолтатын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. «Ленскэй муостаны тутуу Байкалтан муус акыйаан кытылыгар диэри Уһук илин уонна Арктика сирдэрин холбуур. Муоста үс федеральнай уонна биэс региональнай массыына суолларын, Амур-Дьокуускай тимир суол магистралын, өрүс пордун уонна аан дойдутааҕы аэропорда сибээстиир. Сылы эргиччи уһуннаах сирдэргэ тоҕоостоох сири арыйан, Саха сирин нэһилиэнньэтигэр транспорт туругун 20- тэн 83 %- гар диэри улаатыннарыа. Хотугу собуокка бүддьүөт ороскуотун эрэ кыччатыы 4 млрд солкуобайтан үрдүөҕэ», - диэтэ Николаев.

Сэтинньи 18 күнүгэр 2019 сылга Саха сирин баһылыга Николаев президент Путин Дьокуускай оройуонугар автомобильнай муоста тутуутун биһирээбитин бигэргэттэ. Үс километр усталаах муоста сыаната 82,9 млрд СОЛК. НДС сыаналанар. Атын транспортнай средстволар бары 1-4 тыһ. Солк. Николаев бэйэтин страницатыгар тахсыахтаахтар (ол кэнниттэн түргэн баҕайытык бэчээттиэхтэрэ) муоста тутуутун туһунан Президент Путины резолюциятыгар суругун снимок туппуттара. Facebook Судаарыстыба баһылыга: «Быһыы- майгы олоххо киириэр диэри ситэ- хото таҕыста»,— диэн илии баттаата уонна премьер- миниистир Дмитрий Медведев бырайыагын дьүүллэһэргэ сорудахтаата. Сэтинньи 19 күнэ 2019 с. Путин Россия Правительствотыгар Өлүөнэ өрүһү туоруур муоста бырайыагар этиилэри киллэрэргэ сорудахтаата.