Дьулуур көҥүлэ
Дьулуур көҥүлэ (гир. τὸ αὐτεξούσιον эбэтэр τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν, лат. liberum arbitrium) — киһи туохтан да, кимтэн да тутулуга суох бэйэтэ быһаарыныы ылынар уонна тугу баҕарар көҥүл талар кыаҕа.
Былыр-былыргыттан "дьон бэйэлэрин быhаарыыларын уонна быhыыларын хонтуруоллуур кыахтаахтар дуо?" диэн ыйытыы философия биир мөккүөрдээх ыйытыыта буолар. Бу мөккүөр Сократ кэмиттэн баара биллэр.
Икки утарыта турар санаалар бааллар: метафизическэй либертарианизм — детерминизм алҕаһыыр, дьулуур көҥүлэ диэн баар, эбэтэр баар буолуон сөп, уонна кинину утары турар кытаанах детерминизм — детерминизм сөптөөх, онон дьулуур көҥүлэ суох.
Дьулуур көҥүлүн бириинсибэ итэҕэлгэ, этикаҕа уонна билимҥэ дьайар. Холобур, итэҕэлгэ дьулуур көҥүлэ баарын бигэргэтэр буоллахха, ол аата таҥараны кытта сэргэ киһи бэйэтин баҕатынан тугу эрэ уларытар кыахтаах диэн салгыы этиэххэ сөп. Этикаҕа дьулуур көҥүлэ баара киһи бэйэтин дьайыытын иһин толору эппиэттиир диэҥҥэ тиэрдэр. Билимҥэ дьулуур көҥүлүн үөрэтии киһи майгытын өтө көрүү ньымаларын билэргэ туһаныллыан сөп.
Сигэлэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Free Will. Stanford Encyclopedia of Philosophy
- Свобода воли Архыыптаммыт 2014, Бэс ыйын 15 күнүгэр. // Новая философская энциклопедия
- The Gottschalk Homepage — ааҥыл тылынан суруллубут Готшальк Орбе үөрэҕэр анаммыт ситим-сир.
- Предопределение и свобода воли в Исламе (калам) Архыыптаммыт 2012, Олунньу 8 күнүгэр. Wolfson H. A. The Philosophy of the Kalam Архыыптаммыт 2012, Олунньу 8 күнүгэр. кинигэттэн VIII баһын тылбааһа. Harvard University Press, 1976. 810 p.