Кириэс похуоттар

Кириэс похуоттар диэн христианнар уонна мусульманнар Сибэтиэй сир иһин охсуһууларын ааттыллар. Сибэтиэй сир диэн үс монотеистическай итэҕэллэр (ислам, иудаизм, христианство) тутаах сирдэрин ааттыыллар. Билигин Сибэтиэй сир Израиль уонна Палестина турар сиригэр баар.

Мусульманнар ол сири Омар халифатын (б.э 634-644) бириэмэтигэр хонтуруоллуур буолбуттара.

Хас да кэриэс похуоттар

Хас да кэриэс похуоттара буолбуттара. Биир ордук сүдү суолталаах уонна улахан XI-XIII үйэлэргэ ааспыттара. Уопсайа 9 кириэс похуоттар буолбуттара. Ренессанс буолуор дылы (XVI үйэ) кыра кириэс похуоттар салҕаммыттара.

Кириэс диэн Христианство иһин охсуһуу буолара, ол аата сибэтиэй сэриинэн ааҕыллара уонна мусульманнарга "джихад" курдук ааҕыллар. Итэҕэл эрэ буолбакка бу сэрии политическай сыаллардаах этэ. Улаханнык итэҕэйэр буолан дьон бэйэ бэйэлэрин сатаан өйдөөбөт буолбуттар. Элбэх дьон өлбүтэ уонна үп-мал суох буолбута. Религиялар өйдөбүлгэ тиийбэттэригэр урукку кириэс похуоттар билиҥҥээҥигэ дылы суолталаах.

Бастакы кириэс похуода

Византия Империятын баһылыга Алексей I атын дойдулары Сэльдьук Турктары кытта охсуһууга көмөҕө ыҥырбыт. 1095 сыллаахха Рим Папата Урбан II бары христианнары ол сэриигэ кыттарга ыҥырбыт. Сэриигэ охсустахха Таҥара бары куһаҕаны оҥоһуллубуту сотуоҕа уонна сэриигэ өллөххө ырайга барыаҕа диэн мэктиэлээбитэ. Христианскай саллааттар кириэс сүгээччилэр диэн ааттаммыттар. Ол сэриилэр Иерусалим диэки суолга араас куораттары сэриилээн ааһан барбыттар. 1099 сыллаахха Иерусалим сэриитин кыайбыттар уонна дьон бөҕө өлбүт. Түмүгүнэн хас да кыра дойдулаар олохтоммуттар, ол иһигэр Иерусалим цаарыстыбата.

Иккис кириэс похуода

Хас да сыл буолан баран Эдесса куората Турктарга бэриллибитин утарарга ыҥырыы тарҕатыллыбыт. Франция уонна Германия сэрииһиттэрэ Азия диэки 1147 сыллахха хамсаммыттар, ол гынан баран хотторбуттар.

Үһүс кириэс похуода

1187 сыллаахха Саладин Иерусалимы ылбыт. Рим Паапата Григорий VIII саҥа кириэс похуодун тэрийбит, онно Европа дойдуларын хас даҕаны хоруола салайбыт: Францияттан Филипп II, Англияттан Ричард I уонна Сибэтиэй Рим империятын салайааччыта Фредерик I. Фредерик Сицилияҕа 1190 сыллаахха ууга тимирбит. Ричард 1192 сыллаахха Саладины кытта сэриини тохтоторун туһунан сөбүлэһиини илии баттаан баран төннөн истэҕинэ хараабыла алдьаммыт ол иһин Австияҕа өстөөҕүгэр Леопольдка билиэн бэриллибит. Онон үһүс кириэс похуода туруоруллубут сыалын ситиспэтэх.

Төрдүс кириэс похуода

Төрдүс кириэс похуода Римскэй папа Иннокентий III 1202 сыллаахха тэрийбит. Сыалынан Сибэтиэй сири Египеттан саба түһүү этэ. Ол гынан баран Венецияны ааһан истэтэринэ Константинопольга (христианскай куораты) саба түһэргэ уларытыллыбыт, 1204 сыллаахха Константинополь хотторбут.

Альбигойскай кириэс хаамыылар

Альбигойскай кириэс хаамыылар 1209 сыллаахха Франция соҕуруу өттүгэр баар Катардары суох оҥорорго хаамыы этэ.

Оҕолор кириэс похуоттара

Олохтонуллубут санаа

1212 сыллаахха саҕаламмыта. Урукку энтузиазмыган олохтонор Франция уонна Германия оҕолорор Иисус кинилэри көрө сырытта уонна мусульманнары сэриитэ суох христианствоҕа кубулутун диэн эттэ диэннэр группаларынан хомуллан Италия диэки хаампыттар. Онно хараабылларга олорсубуттар уонна Марокко диэки барбыттар. Оҕолору онно кулуттарга кубулуппуттар.

Бэһис кириэс похуода

1213 сыллоаахха Папа Римскэй Григорий IX Фредерик II бэһис походка кыттаппыт. Сибэтиэй сири ылар өссө биир сорунууну тэрийбиттэр. Венгрия, Австрия, Бавария уонна Египет куората Дамьетта холбоһон сэрииһиттэри ыыппыттар. Каир иһин сэриитигэр хотторбуттар.

Алтыс кириэс похуода

1228 сыллаахха Фредерик II Папа римскэй таҥара дьиэтиттэн араарыллыбытын кэнниттэн Бриндиси куораттан муоранан Сирияҕа дылы устубут. Кини Турктары кытта кэпсэтэн Иерусалим, Назарет уонна Вифлеем куораттары уон сылга бэриллэр курдук сөбүлэспит. Ол кириэс похуода биир эрэ сыл буолбут.

Сэттис кириэс похуода

Тамплиердар Египеты кытта өстөөх буолбуттарын кэнниттэн 1244 сыллаахха Египет Иерусалимы саба түспүт. 1248 сыллаахха Франция ыраахтааҕыта Луи IX Египет утары сэриини тэрийбит. Ол сэрии 1248 сылтан 1254 сылга дылы буолбут, уонна Луи хотторбут.