Бедюров Бронтой Янгович

Бронтой Янгович Бедюров — Хайалаах Алтаай уһулуччулаах суруйааччыта.

Бронтой Бедюров – Хайалаах Алтаай Республикатын суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ, алтаай литературатыгар саҥа суолу киллэрбит уһулуччулаах суруйааччы, бэйээт, тылбаасчыт. Кини публицистиканан дьарыктанар уонна алтаай норуотун тылынан уус-уран литературатын, үһүйээннэрин, номохторун хомуйар.

Олоҕун олуктара

Бронтой Бедюров Онгудай сэлиэнньэтигэр 1947 сыллаахха кулун тутар 20 күнүгэр Янги Бедюров диэн бэйиэт дьиэ кэргэнигэр төрөөбүт1947 сыллаахха төрөөбүт. Оскуоланы Хайалаах Алтаайга бүтэрбит. Москубаҕа Горькай аатынан литературнай институкка үөрэммит. 1977-1981 сс ССРС Илиҥҥитээҕи билим академиятыгар аспирантураҕа үөрэммит. 1982 – 1985 сс уобаластааҕы хаһыакка, 1990 сылларга Хайалаах Алтаай Үрдүкү Сэбиэтигэр үлэлээбит.

Хайалаах Алтаай Республиката Сибиир соҕуруулуу-арҕаа эҥээригэр сытар. Алтаай кыраайын, Кемерово уобалаһын, Хакасия, Тыва сирдэрин, Казахстаны, Кытайы, Монголияны кытары кыраныыссалаһар. Алтаайга былыр түүр омуктар бастакы судаарыстыбалара – Түүр Каганата – тэриллибитэ. Алтаайга алтаайдар, казахтар, теленгиттэр, кумандинецтэр, нууччалар олороллор. Хайалаах Алтаай сирэ хас биирдии киһи кутун-сүрүн тутар кэрэ айылҕалаах. Өрөспүүбүлүкэ сирин иэнин 25 %-нын ураты харыстанар суолталаах сирдэр ылаллар. Алтай экэниэмикэтин биир сүрүн салаата – туризм. Туризм сайдан , сыл устатыгар мөлүйүөн турист кэлэн барар буолбут.

Алтаайдар үс үйэ тухары бэйэлэрин ааттарын үгүстэ уларытан кэлбиттэр: өбүгэлэрин сурукка киирбитинэн ойроттар, калмыктар, татаардар, телеуттар диэн ааттыыллар. Джунгария судаарыстыбата суох буолуоҕуттан ыла «алтаайдар» диэн ааты ылыммыттар. Алтаайдар төһө да аҕыйах ахсааннаахтарын иһин сүтэн, симэлийэн хаалбакка тылларын, итэҕэллэрин, култуураларын илдьэ сылдьар күүстээх санаалаах омук. Оскуолаларга алтаай тылын үөрэтии сүрүн биридимиэт быһыытынан киирбит.

Алтаайдар бэйэлэрин сахалары кытта түҥ былыргы биир төрүттээх биис уустарынан ааҕыналлар, ол туһунан суругунан, тылынан элбэх источниктар бааллар. Онон саха дьонун, учуонайдары, суруйааччылары үөрэ-көтө көрсөллөр. Биһигини кытта культурнай-социальнай ситими олохтуохтарын баҕараллар. Оннооҕор саха уус-уран литературатын классига Н.Д.Неустроев өссө Октябрьскай революция иннинэ маннык суруйан турар: «Алтаай мин сүрэхпин өрүүтүн угуйа тардар. Кини хочолоругар сахалар төрүттэрэ олохсуйа сылдьыбыттарын иһин эбитэ дуу?.. Биһиги тыйыс Сибиирбит бу дьикти үчүгэй муннугар хаһан эмэ таҥара көмөтүнэн тиийэ сылдьыбыт киһи»...

Алтаай норуотун духуобунай салайааччыта Элбакшы, суруйааччы Бронтой Бедюров “Сахалар - улуу убайдарбыт” диэн тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ. Алтаай республиката нуучча судаарыстыбатыгар холбоспута 255 сылын 2011 сылга туолбутунан сибээстээн саха суруйааччыта, тылбаасчыта Семен Горохов алтаай суруйааччытын «Амырсана» диэн айымньытын сахалыы тылбаастаабыта.

Туһаныллыбыт литература:

1. Дмитрий Иванов. Алтаайдар. Хатан. 2012. № 10.

2. Семен Горохов. Амырсана. 2011 №10.

3. Ю.И.Васильев-Дьаргыстай. Хайалаах Алтайга . Эдэр саас. 2004. 11.08.