Бу сирэй Аустралиа куодун көр

{{Infobox Country
| native_name              = Аустралиа Сомоҕолоһуута
| common_name              = Australia
| image_flag               = Flag_of_Australia.svg
| image_coat               = Coat of Arms of Australia.svg
| image_map                = Location Australia.svg
| national_anthem          = ''[[Advance Australia Fair]]''
| official_languages       = Суох
| languages_type           = Дойду тыла
| languages                = [[Ааҥл тыла]]
| capital                  = [[Канберра]]
| Gemstone                 = [[opal]]
| largest_city             = [[Сидней]]
| government_type          = [[Конституция монархията]]
| leader_title1            = [[Монарх]]
| leader_title2            = [[Генерал-губернатор]]
| leader_title3            = [[Аустралия премьер миниистирэ|Премьер миниистир]]
| leader_name1             = [[Элизабет II]]
| leader_name2             = [[Майкл Дьеффри]]
| leader_name3             = [[Кевин Радд]]
| area_rank                = 6th
| area_magnitude           = 1 E12
| area_km2                 = 7741220
| percent_water            = 1
| population_estimate      = 21,370,000
| population_estimate_year = 2008
| population_estimate_rank = 53rd
| population_census        = 19,855,288
| population_census_year   = 2006
| population_density_km2   = 2.6
| population_density_rank  = 235th
| sovereignty_type         = [[Тутулуга суох буолуу буолуу]]
| sovereignty_note         = [[Холбоhуктаах Хоруоллук]]тан
| established_event1       = [[Конституция]]
| established_event2       = [[Statute of Westminster 1931|Statute of Westminster]]
| established_event3       = [[Statute of Westminster Adoption Act 1942|Statute of Westminster Adoption Act]]
| established_event4       = [[Australia Act 1986|Australia Act]]
| established_date1        = Тохсунньу 1 1901
| established_date2        = Ахсынньы 11 1931
| established_date3        = Алтынньы 9 1942
| established_date4        = Кулун тутар 3 1986
| currency                 = [[Аустралия доллара]]
| currency_code            = AUD
| time_zone                = [[Time in Australia|various]] {{ref|time|N3}}
| utc_offset               = +8 to +10.5
| time_zone_DST            = [[Time in Australia|various]] {{ref|time|N3}}
| utc_offset_DST           = +9 to +11.5
| demonym                  = Аустралиялар
| cctld                    = [[.au]]
| calling_code             = 61
| ISO_3166-1_alpha2        = AU
| ISO_3166-1_alpha3        = AUS
| ISO_3166-1_numeric       = 036
| sport_code               = AUS
| vehicle_code             = AUS
| GDP_PPP_year             = 2007
| GDP_PPP                  = US$718.4&nbsp;billion (IMF)
| GDP_PPP_rank             = 17th
| GDP_PPP_per_capita       = US$34,359 (IMF)
| GDP_PPP_per_capita_rank  = 14th
| GDP_nominal              = US$1046.8&nbsp;billion
| GDP_nominal_rank         = 13th
| GDP_nominal_year         = 2008
| GDP_nominal_per_capita   = US$49,271 (DFAT)
| GDP_nominal_per_capita_rank = 16th
| HDI_year                 = 2007
| HDI                      = {{steady}} 0.962
| HDI_rank                 = 3rd
| HDI_category             = <font color=#009900>high</font>
}}<!-- PLEASE USE AUSTRALIAN ENGLISH THROUGHOUT, i.e., use centre not center, neighbour not neighbor, and maximise the use of -is- rather than -iz-. Other style: the serial comma is established in this article as default usage; and the dash style is unspaced em dash (in accord with current AGPS Style Manual), not spaced em dash or spaced en dash (see [[WP:MOS]]). Maintain consistency of style, suppressing personal preferences.-->

'''Аустралиа''' ({{lang-en|Australia}}), официал аата '''Аустралиа Сомоҕолоһуута''' ({{lang-en|Commonwealth of Australia}}), [[Сир]] соҕуруу өттүгэр баар дойду. [[Аустралия (континент)|Аустралия континены]] бүтүннүүтүн ылар, [[Тасмания]] арыы уонна өссө хас-да [[Чуумпу океан|Чуумпу океаҥҥа]] уонна [[Индия океана|Индия океаныгар]] баар арыылар. Аустралияттан чугас дойдулар: [[Индонезия]], [[Илин Тимор]] уонна [[Папуа Саҥа Гуинея]] хоту, [[Соломон арыылара]], [[Вануату]] уонна [[Саҥа Каледония]] хотугулуу-илин уонна [[Саҥа Зеландия]] соҕуруулуу-илин.

[[Аборигеннар|Дьон]] Аустралияҕа 42,000 тахса сыллааҕыта кэлэн олохсуйбуттара. Бастакы [[Эуропа]] дьоно 1606 с. кэлбиттэрэ. 1770 с. Аустралия [[Британия Империята|Британия Империятын]] сирэ буолбута. Тохсунньу 26 к. 1788 с. [[Саҥа Соҕуруу Уэльс]] диэн Британия бастакы колонията тэриллибитэ. 19 үйэ устата өссө биэс колония баар буолбута. Бу алта колониялар тохсунньу 1 к. 1901 с. [[федерация]] буоланнар Аустралия Холбоhуга тэриллибитэ.

== Экономиката ==
[[File:Australian oil and gas facilities map-ru.svg|thumb|500px|center|Карта месторождений Австралии]]

Аустралия аан дойду биир саамай сайдыылаах уонна баай дойдуларын ахсааннарыгар киирсэр. Аан дойдуга баайынан үһүс миэстэни ылар. Дьон орто хамнаһа 41 тыһыынча долларга тиксэр. Аустралия аан дойду үрдүнэн элбэх тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарар. Ону таһынан Аустралия сайдыылаах [[индустрия]]лаах дойдуларга киирсэр. Улахан үп киинэ буолар.

== Историята ==

== Дьоно ==

Аустралияҕа сүүһүнэн араас омук олорор, [[АХШ|Америка]] курдук иммиграннар дойдулара буолар, ол эбэтэр олохтоохторо үксүлэрэ кэлиилэр. Дойду дьонун бүттүүн ахсаана 23 мөллүйүөн 577 тыыһынча 675 киһи. Олортон 16 мөллүйүөн курдуга [[аустралиялар]].

* [[Кытайдар]] (4 мөллүйүөнтэн тахса)
* [[Ааҥллар]] (1 мөллүйүөнтэн тахса)
* [[Кэриэйдэр]] (1 мөллүйүөнтэн тахса)
* [[Малайдар]] (1 мөллүйүөнтэн тахса)
* [[Дьоппуоннар]] (800 тыыһынчаттан тахса)
* [[Италиялар]] (500 тыыһынчаттан тахса)
* Атыттар (600 тыыһынчаттан тахса), олор ахсааннарыгар [[сахалар]] - 3 тыыһынча курдук, онтон [[нууччалар]] - 45 000.

=== Аустралия сахалара ===
{{main|Аустралия сахалара}}
Аустралия сахалара диэн Аустралия дойдутугар олорор уонна Аустралия дойдутун [[паспорт|паспорын]] илдьэ сылдьар сахалар, эбэтэр [[наар олохтоох]] хаартатын илдьэ сылдьаллар. Сахалар Аустралияҕа бастаан 19 үйэ саҕаланыытыгар кэлбиттэрэ. Үксэ балыксыттар, кыһыл көмүс көрдөөччүлэрэ этэ. Билигин Аустралия баай уонна күүскэ сайдыбыт буолан араас омук барыта олохсуйа барар сирэ буолла. Олор ахсааннарыгар сахалар.

'''Аустралия олорор сахалар ахсааннара''':

* 1877 - 1 Саха дьоно
* 1939 - 6 Саха дьоно
* 1950 (сэрии кэнниттэн) - 42 Саха дьоно
* 1989 - 128 Саха дьоно
* 1991 - 567 Саха дьоно
* 2001 - 1678 Саха дьоно
* 2002 - 2978 Саха дьоно
* 2007 - 3001 Саха дьоно
* 2010 - 3056 Саха дьоно гражданстволаах эбит, 7435 саха [[наар олохтоох]] каарталаах эбит, онон сиэттэрэн кэлэр сылга ахсааннара маннык буолуон сөп:
* 2011 - 12 000 курдук буолуон сөп
* 2012 - 20 500 курдук буолуон сөп

== Айылҕата ==

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

{{Geo-stub}}

{{Океания}}

[[Категория:Аустралия]]
[[Категория:Океания дойдулара]]