Гастев Алексей Капитонович

Га́стев Алексей Капитонович (балаҕан ыйын 26 күнүгэр 1882 сыллаахха Суздальга төрөөбүт – муус устар 15 күнүгэр 1939 сыллаахха Коммунаровкаҕа өлбүт) – нуучча революционера, боропсойуус диэйэтэлэ, поэт уонна суруйааччы, үлэ хаамыытын уонна тэрээһинин тэрийии теоретига уонна Үлэ киин үнүстүүтүн салайааччыта. 1931 с. ВКП (б) чилиэнэ. Пролеткульт биир идеолога. Москубаҕа аатырбыт “Суруйааччылар кооперативтарын дьиэтигэр” олорбута. Суруйар ааттара – А.Зорин, И.Дозоров, А.Зарембо, А.Набегов.

Олоҕун олуктара

Учуутал кэргэнигэр уонна иистэнньэҥ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Аҕата кини иккилээҕэр өлбүтэ. Куораттааҕы училищены уонна тэхиниичэскэй куурустары бүтэрэн баран Москубатааҕы учууталлар үнүстүүттэригэр үөрэххэ киирбитэ эрээри, 1902 сыллаахха бэлиитикэҕэ орооһон (Добролюбов өлбүтэ 40 сылын чиэһигэр демонстрация тэрийэн) үүрүллүбүтэ.

1901 с. РСДРП-га кыттыһан профессиональнай революционер буолар.

1903 с. Вологодскай күбүөрүнэ Усть-Сысолькайыгар (билиҥҥитэ Сыктывкар) көскө утаарыллар. Онтон бэс ыйын 10 күнүгэр 1904 сыллаахха куотан кыраныысса таһыгар Францияҕа тахсар.

1904 с. Парижка силиэсэринэн үлэлиир уонна Социальнай наукалар үрдүкү оскуолаларыгар үөрэнэр. 1904 с. сыылынайдар туһунан бастакы суруйуута бэчээттэнэр.

1905 с. Гастев Арассыыйаҕа төннөн кэлэр. Нуучча бастакы өрөбөлүүссүйэтин кэмигэр Кострома оробуочай дьокутааттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн талыллар уонна бойобуой дрижинаны салайар.

1906 с. РСДРП төрдүс сийиэһин дэлэгээтинэн талыллар.

1908 с. большевиктар кэккэлэриттэн тахсар.

1909 с. Парижка төннөн кэлэн силиэсэрдиир. Онно олорон Оробуочайдар холбоһуктаах кулууптарын сэкирэтээринэн талыллан синикалистыы уонна кэпэрэтииптии хамсааһыннарга кыттар.

1913 с. Санкт-Петербурга кэлэн собуокка үлэлиир.

1914 с. провокатор аатыран Нарым кыраайыгар сыыскаҕа утаарыллар. Сыыскаттан күрүүр. 1914 с. Васильев диэн араспаанньаны ылынан Новониколаевскайга олохсуйар. Онтон Олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэ кэннэ Петроградка көһөр.

1917-1918 сс. Бүтүн сойуустааҕы металлист-оробуочайдар КК сэкирэтээрэ буолар. Москуба, Харьков, Николаева куораттар собуоттарын управлениетыгар үлэлиир, боропсойууһунан уонна култуурунан-тэрийэр үлэнэн дьарыктанар (Украина ускуустубатын сэбиэтигэр).

1919 с. ахсынньытыгар Новониколаевскай угротугар начаалынньыктыыр.

1921 с. Үлэ киин үнүстүүтүн тэрийэр (ЦИТ) уонна салайар. ЦИТ солбуллубат дириэктэрин быһыытынан бүтүн дойду Үлэ научнай тэрээһинин сэбиэтин (СОВНОТ) бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан үлэлиир. 1926 с. СОВНОТу салайар.

1926 с. ЦИТ тэриллибитэ 5 сылынан сибээстээн, Үлэ Кыһыл Знамята уордьанынан наҕараадаланар.

1932-1936 сс. Сойуус Үлэҕэ уонна оборуонаҕа сэбиэтин иһинэн тэриллибит Бүтүн сойуустааҕы стандартизация кэмитэтин салайар, ону тэҥэ “Вестник стандартизации” сурунаал кылаабынай эрэдээктэр булар.

1935 с. Гастев Стокгольмҥа тахса сылдьыбыт Сэбиэскэй Сойуус норуоттар икки ардыларынааҕы дэлэгээссийэтин салайар.

1938 с. балаҕан ыйын 8 күнүгэр ИДьНК уруутунан хаайыллар уонна 1939 с. муус устар 15 күнүгэр ытыллар.

А.К. Гастев аатырбыт Генри Форду кытары куруук суруйса олорбута. 

Кини куруук тэрээһин систиэмэтин өрө тутар Фредерик Тейлортан уонна оҥорон таһаарыы тиэхиньикэтин тупсарыыны өрө тутар Генри Фортан уратыта диэн, Гастев болҕомтону киһи факторыгар ууруохха наада диирэ. Ол курдук кини ханнык баҕарар тэрилтэ ситиһиилээх, таһаарыылаах үлэтин сүрүн мэктиэтэ үлэһит киһиттэн тутулуктаах диирэ. Ол аата – бириэмэни таба аттарыыттан.

А.К. Гастев кэлин, 1924 сыллаахха, “Туруоруу” диэн трест быһыытынан үлэлиир идэлээх дьону бэлэмниир аахсыйалаах түмсүүнү тэрийбитэ. Бу тэрилтэ кини салайар Үлэ киин кэмитиэтин хос тэрилтэтэ этэ. “Туруоруу” сүрүннээн саҥа тэриллибит Сэбиэскэй Сойуус үөрэҕэ-хаара, билиитэ-көрүүтэ суох, хараҥа дьонун сырдатыынан, билимҥэ сыһыарыынан дьарыктанара, ону көҕүлүүрэ.