Абааһы

Абааһы — үрэйэр, алдьатар күүһү киһититэн сахалар абааһы дииллэр.

Абааhы — кэбилэнэн өлбүт киһи кута-сүрэ. Абааhы кырыыс суоллаах. Абааhыны өлүү сибиэнэ дииллэр. Ахсааннара. Үөтүүлээх соҕуруу, илин, арҕаа халлааннарга олорор өлүү төрүттэрэ — абааhылар. Киhи дьайга туттардаҕына эмиэ абааhы буолар. Хараҥата. Абааhы наар хараҥанан сирэйдэнэн сылдьар, сырдыктан куттанар. Абааhы киhи кутун—сүрүн сиир. Миэстэтэ. Соҕурууҥу үөтүүлээх халлаан көлдьун былытыгар көтөҕуллэн турар дииллэр. Ити былыт төhө тэнийиилээҕин ким да билбэт. Суолтата. Сахалар саныылларынан үөhээӈӈи дьайдар киhи уөhээ өттүн, ол аата өйүн — санаатын сииллэр.

Биллэр абааһылар

• Чугуун төбө
• Кыһыл перчатка
• Төбөтө суох киһи
• Өлүү киһитэ
• Арбайбыт эмээхсин

Ылыллыбыт сирэ

• Сайыына САО-09.
• Тэрис «Айыы үөрэҕэ», стр.160 — 173

Абааhы ейдебулу Серошевскай (Якуты.590 стр) икки белеххе араарбыта:

1. Олонхо абааhыта.
2. Ойуун абааhыта.

Онтон Ексекулээх (научные труды.26-27 стр.) абааhылары туерт белеххе араарбыта:

1. Саха абааhыта (эбэтэр аллараа дойду абааhыта диэххэ сеп.)
2. Дьан (ыарыы) абааhыта.
3. Олох- дьаhах абааhыта.
4. Олонхо(номох) абааhыта.

Тылга-еске, туелбэлэргэ баар абааhы туhунан номохтортон кердеххе маннык итэ5эл ейдебулэ баара :

1. Орто дойдуга ыарыы, ыарыыттан елуу-сутуу ыарыы абааhылара буулааhыннарыттан уескуур.
2. Киhи таннары таттаран, туктэри быhыыланан аньыыны онорон олоххо сэти уескэтэр.Ол сэтинэн эмсэхтэнэн уескуур орто дойду анараа абааhылара.
3. Ыарыы абааhылара уонна анараа абааhылар дьайыыларыттан айыл5а хамныыр харата, кынаттаах кетере кун сириттэн арахсыан сеп. Ол тубэлтэ5э уонна хамныыр хара, кынат- таах кетер была5айга былдьатан, ону тэнэ кырдьан-бохтон кун сириттэн арахсыытын Хара Харгыс а5а баhылыктаах нэс туерт утугэн абааhылара дьаhайаллар.

Олонхолорго (номохторго) аллараа дойду баhылыга энин энинник ааттанар. Оттон аан бастакы суруллубут Уваровскай "олонхотугар" (44стр) суруллар: "Маны бутэрэн баран теттеру ар5аа диэки эргийэн алгыыр Хара Харгыhы, кини куhа5аны санаамна суеhуну елерге тириэрбэтин диэн". Бу суруллубуттан кердеххе, аллараа дойду баhылыгын Хара Харгыс диэн ааттаныахтаах.

Хара Харгыс тун былыр Аар Айыы Тойон сири-дойдуну айбытын кэннэ уескээбитэ. Аар Айыы Тойон 44 тус-бас дьонунаан: "Бу Орто дойдуга киhи-суеhу аhары наhаа уксээтэ5и- нэ батыспат улугэрдэрэ буолууhук", — диэн Хара Харгыс уескуурун кенуллээбиттэрэ.

уеhээ ааттаммыт белехтер хантан удьуордаахтарын керуенун:

Аллараа дойду абааhыта диэн белеххе авеста дайва демона сеп тубэhэр (кэлин дайва аата уларыйан дэви диэн ааттанар буолбута.) Дэви демонна кэлин элбэх омук (сорохторо саха олонхо абааhыта уонна олох-дьаhах абааhыта диэн классификациятыгар киириэн сеп) демоннара киирбиттэрэ.Биллэн турар, ханнык эрэ олохтоох демоннары(божество-лары да5аны) ассимилизациялаабыттара чахчы.

Миф. тылдьытыгар Гюль-ябани диэн баар:"Человекоподобен. Являясь к людям, разгова-ривает, предлагает бороться, у азербайджан ездить верхом на лошади, запутывает ей гриву ("абааhы тараабыт"). Ити олонхо абааhыта ейдебулгэ сеп тубэhэр.Саха5а бэйэтигэр олонхо абааhыта олоххо кестерунэн, олох-дьаhах абааhыта диэн ейдебулгэ халбанныыр, кеhер тугэнэ угус. Ити, биллэн турар, олонхону (номо5у) истибит былыргы киhи фантазията оонньууруттан буолуохтаах.

Өссө маны көр

• Айыы