1941 сыл

1941 сыл.

Туох буолбута

• От ыйын 10 — Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Смоленскайдааҕы кыргыһыы саҕаламмыт.

Сэтинньи

• Сэтинньи 7 — Иккис аан дойду сэриитэ: «Армения» диэн госпиталь хараабылы ньиэмэс сөмүөлүөттэрэ тимирдибиттэр. Кырыымтан эвакуацияланан испит 5000 кэриҥэ киһи өлбүт.
• Сэтинньи 7 — Москуба кыргыһыытын кэмигэр Кыһыл болуоссакка Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин 24-с сылын бэлиэтиир байыаннай бараат буолбут. Бу бараат сэрии саамай ыарахан түгэнигэр Кыһыл Аармыйа уонна норуот сүргэлэрин көтөҕүүгэ улахан суолталаах буолбута.
• Сэтинньи 10 — Кыһыл аармыйа Тихвин аннынааҕы утары кимэн киириини саҕалаабыт.

• Сэтинньи 12 — Аан дойду иккис сэриитэ: Москуба аттыгар ол сыл аан бастаан тымныйыы буолбут (−12° C), сылаас таҥаһа суох ньиэмэстэри утары Кыһыл аармыйа хайыһардаах чаастарын бырахпыттар.
• Сэтинньи 12 — Аан дойду иккис сэриитэ: сэбиэскэй «Червона Украина» кириэйсэр Севастополь иһин кыргыһыы кэмигэр тимирбит.

• Сэтинньи 25 — Финляндия, Румыния, Болгария уонна ньиэмэстэр оккупациялаабыт сирдэригэр баар дойдулар Хорватия, Словакия, Дания Коминтерн утары пакт диэн сөбүлэҥҥэ холбоспуттар. Маны таһынан сөбүлэҥҥэ Япония оккупациялаабыт Кытай сорҕото киирбитэ. Бу сөбүлэҥи бастаан Германия уонна Япония 1936 с. түһэрсэллэригэр Сэбиэскэй Сойууһу утары хайысхалаах этэ, ол иһин "хомуньуус идеологията аан дойдуга тарҕаныытын хааччахтыырга" диэн соруктааҕа, кэлин 1939 с. Германия уонна ССРС ыккардыларыгар атын сөбүлэҥ (Риббентроп-Молотов пакта) түһэрсиллибитин кэннэ, Британияны уонна атын арҕаа дойдулары утары хайысхалана сылдьыбыта.
• Сэтинньи 26 — Вице-адмирал Тюити Нагумо хамаандалаах дьоппуон флотун эскадрата Курил арыыларын Хитокаппу (Касатка) хомотуттан Пёрл-Харборга айанын саҕалаабыт.

Ахсынньы

• Ахсынньы 5 — Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр Москуба иһин кыргыһыыга Кыһыл Аармыйа ньиэмэстэри утары кимэн киириини саҕалаабыт.
  • ССРС-тыын сэриилэһэртэн батымматахтарын иһин Британия Финляндияҕа, Венгрияҕа уонна Румынияҕа сэриини биллэрбит.
• Ахсынньы 7 — Дьоппуон Императорскай флота АХШ Гавайитааҕы Перл-Харбор байыаннай баазатыгар соһуччу саба түспүт. Түмүгэр АХШ Чуумпу далайдааҕы флотуттан 4 линкор тимирдиллибит, өссө 4 линкор алдьаммыт, элбэх атын хараабыл кэккэттэн тахсыбыт. Ол эрэн сүрүн күүс — авианосецтар — бу кэмҥэ атын сиргэ баар буолан биэрбиттэр. Бу күн АХШ Дьоппуоҥҥа сэрии биллэрэн Аан дойду иккис сэриитигэр кыттыспыт.
• Ахсынньы 8 — Перл-Харборга АХШ флотун урусхаллааһын сарсыныгар Дьоппуон сэриилэрэ Европа импиэрийэлэрин Азиятааҕы холуонньаларыгар биир бириэмэҕэ саба түспүттэр. Ол иһигэр Шанхайдааҕы дойдулар ардыларынааҕы олохсуйууга, Малайзияҕа, Сингапурга, Гонкоҥҥа, Таилаҥҥа уонна Филиппиныга. Өссө биир нэдиэлэнэн Голландия Ост-Ииндийэтигэр (Индонезияҕа ) сэриинэн барбыттара. Түөрт сылынан Аан дойду иккис сэриитигэр Дьоппуон кыайтарбытын кэннэ колонизатордар ити дойдуларга төннө сатаабыттара да кыаллыбатаҕа.
• Ахсынньы 9 — Елец уонна Венев куораттар ньиэмэстэртэн босхоломмуттар.
• Ахсынньы 11 — Германия уонна Италия Америка Холбоһуктаах Штааттарыгар сэриини биллэрбиттэр. АХШ эмиэ сэриини биллэриинэн хоруйдаабыт.
  • Польша Дьоппуон импиэрийэтигэр сэриини биллэрбит.
• Ахсынньы 12 — Солнечногорскай уонна Сталиногорскай ньиэмэстэртэн босхоломмуттар.
• Ахсынньы 25 — Керчь-Феодосия десаан эппэрээссийэтэ саҕаламмыт.
  • Гонконг иһин кыргыһыы түмүктэммит, куораты дьоппуоннар оккупациялаабыттар.

Төрөөбүттэр

• Прокопьев Прокопий Яковлевич (Чуукаар) — саха суруйааччыта, тылбаасчыт.

• Тохсунньу 5 — Хаяо Миядзаки — дьоппуон аниме режиссёра, продюсер, сценарист, суруйааччы уонна мангака.

• Тохсунньу 12 — Кейметинов Василий Спиридонович — Баргачан, эбээн поэта, суруйааччыта, тыл үөрэҕин билимнэрин кандидата.
• Олунньу 7 — Кондрашова-Доброскок Галина Андреевна, А. С. Пушкин аатынан Государственнай Нуучча драматическай театрын артыыһа, СӨ норуодунай артыыһа.
• Олунньу 17 — Томилова Раиса Ивановна, Социалистическай Үлэ Геройа.
• Олунньу 27 — Оконешникова Анастасия Петровна, уйулҕа үөрэҕин билимнэрин доктора, Хотугу Илин Федеральнай Университет профессора.
• Кулун тутар 6 күнүгэр Бүлүү улууһун Кыргыдайыгар Алексеев Иван Егорович — Хомус Уйбаан, тыл үөрэҕин билимнэрин доктора, РФ уонна CӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СГУ профессора.
• Кулун тутар 21 — Григорьева Люлия Николаевна, Саха Сирин ил уонна уобсастыба диэйэтэлэ.
• Муус устар 7 — Федоров Афанасий Семенович, РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Саха АССР үтүөлээх артыыһа.
• Бэс ыйа — Поликарпов Егор Михайлович — саха биллиилээх мелодиһа.
• Бэс ыйын 22 — Харитонов Павел Николаевич — Ойуку, поэт, прозаик, литератураны ырытааччы.
• Балаҕан ыйын 30 — Мыреева Анастасия Никитична, тыл үөрэҕин билимнэрин доктора.
• Сэтинньи 15 — Гоголев Анатолий Игнатьевич, этнограф, история билимнэрин доктора.

Өлбүттэр

• Ионова-Андросова Мария Николаевна (1864—1941), олоҥхоһут, ырыаһыт.
• Абрамов Николай Алексеевич — Кынат (1868—1941), биллиилээх олоҥхоһут.

• Олунньу 11 — Эмануил Ласкер (1868 төр.), ньиэмэс саахыматчыта уонна математига, саахымакка аан дойду иккис чөмпүйүөнэ (1894 сылтан 1921 сылга диэри).
• Атырдьах ыйын 31 — нуучча поэтессата Марина Цветаева
• Алтынньы 9 — Романов Никон Семенович, саха маҥнайгы учуонайдарыттан биирдэстэрэ.