1919 сыл

1919 сыл.

Түбэлтэлэр

• Нациялар Лигалара тэриллибит.

Тохсунньу

• Тохсунньу 2
  • Вильнюска Польша легионердара былааһы ылбыттар.
  • Ригаҕа оробуочайдар өрө турбуттар.
• Тохсунньу 5 — Кыһыл Аармыйа Вильнюс куораты ылбыт.
• Тохсунньу 5 — Германияҕа Мюнхеҥҥа Ньиэмэс оробуочай баартыйата тэриллибит, кэлин бу баартыйа фашист баартыйата буолбута.
• Тохсунньу 9 — Гражданскай сэриигэ Арассыыйа соҕуруу өттүгэр сэриилэһэр үрүҥнэр Добровольческай аармыйаларын «хара барон» Петр Врангель баһылаабыт.
• Тохсунньу 11 — РСФСР Совнаркома продразверстканы киллэрэр туһунан дэкириэт таһаарбыт.

Олунньу, кулун тутар

• Бассабыыктар Ф. Лебедев, б.Чижик, П. Кочнев салалталарынан кистэлэҥ хомуньуус тэрилтэтэ үлэтин саҕалаабыт. Соруктара - сэбилэниилээх өрө турууга бойобуой дружиналары бэлэмнээһин. Хаҥас эсердэр эмиэ бу кэмнэргэ террористическэй бөлөх бэлэмнээбиттэр. Манна М. Сабунаев, Е.М. Егасов, Б.С. Геллерт бааллара.
• Бэс ыйын 28 — Версальскай эйэ дуогабара түһэрсиллибит, Бастакы Аан дойду сэриитэ бүтүүтэ.
• От ыйын 30 — Омскайга Саха уобаластааҕы земство быраабатын бэрэссэдээтэлэ Василий Никифоров - Күлүмнүүр Судаарыстыбаннай экэнэмиичэскэй сүбэ мунньах депутациятын кытары Арассыыйа Үрдүкү Салайааччытын Александр Колчагы көрсүспүт. Бу сырыытыгар Василий Никифоров - Күлүмнүүр Судаарыстыбаннай экэнэмиичэскэй сүбэ мунньахха Саха сирин наадыйыыларын туруорсубут, ходатайстволары түһэртээбит. Ол курдук земство тэрээһиннэригэр 10 мөл. солк. тыырарга, хааһына харчытынан күндү түүлээх тутарга, присяжнайдар сууттарын киллэрэри түргэтэргэ, Амур тимир суолугар диэри почта трагын тутарга.

Сэтинньи

• Сэтинньи 14 — Кыһыл аармыйа Омскайы ылбыт. Адмирал Колчак сэриилэрэ үлтүрүтүллүбүттэр.

• Сэтинньи 19 — Сэбиэскэй Арассыыйаҕа Бастакы Аттаах аармыйа төрүттэммит.

Ахсынньы

• Ахсынньы 3 — Канаадаҕа 20 сыл тутуллубут, ол иһигэр иккитэ суулла сылдьыбыт Квебек күргэтэ аһыллыбыт. Күргэ уһуна — 987 м, ортоку систэрин арыта — 549 м.
• Ахсынньы 12 — Деникин сэриитин кыһыллар Харьковтан үүрбүттэр.
• Ахсынньы 15 — Түүн Дьокуускай гарнизона уонна өрө турбут оробуочайдар утарылаһыыта суох переворот оҥорбуттар, Колчак былааһа суулларыллыбыт. Хаайыыттан босхоломмуттар: Х.А. Гладунов, Степан Аржаков, Л.Л. Даниш уо.д.а. Хаайыллыбыттар: уобалас сэбиэтин коммиссара В.С. Соловьев, гарнизон салайааччыта Каменскай, куорат кулубата Павел Юшманов, Түрмэ начаалыннньыга Сыроватскай, уобалас быраабатын бэрэссэдээтэлэ Василий Никифоров - Күлүмнүүр, Гавриил Ксенофонтов, атыыһыт Кондаков, уо.д.а. Сарсыарданан былааһы Саха сиринээҕи байыаннай-революционнай штаб ылбыт, Саха уобалаһын сэриилэрин командующайынан Болеслав Геллерт буолбут. Аҕыйах күнүнэн ахсынньы 28-гар Болеслав Геллерт өлөрүллүбүт, кэлин биллибитинэн кинини бэйэтин дьоно кыһыллар өлөрбүттэр эбит.
• Хаайыыга угуллубут дьону сорохторун суута суох ытан өлөрбүттэрэ: Соловьев, Юшманов, Сыроватскай, эппиһиэрдэр Быков, Каменскай, Климовскай, Сухонин, уруккута полицейскай Вильконецкай, атыыһыт Кондаков уо.д.а. Саҥа былааһы олохтооччулар В.В. Никифоровы, Г.В. Ксенофонтовы, А.Д. Широкиҕы, Р.И. Оросины нэһилиэнньэҕэ аптарытыттара улахана бэрдиттэн тыыппатахтара.
• Ахсынньы 18 — Бүлүү уокуругар Колчак салалталаах былаас сууллан сэбиэскэй былаас олохтоммут. Сарсыныгар ревком буоластар хамыһаардарын анаабыт: Орто Бүлүү уонна Мастаах буолаһын хамыһаарынан Гоголев С.Ф., Үөһээ Бүлүүгэ уонна Үөдүгэйгэ Кардашевскай Р.И., Мархаҕа, Ньурбаҕа уонна Куочайга Михайлов С.К., Сунтаарга уонна Хочоҕо - Михайлов И.Г. анаммыттар.
• Ахсынньы 28 — "Холбос" сойууһун II сийиэһэ аһыллыбыт. Сийиэскэ "Холбос" 1919 сыллааҕы үлэтэ, 1920 сылга смета ырытыллыбыттар. Өлүөхүмэ уонна Бүлүү уездтарыгар отделение арыйарга быһаарбыттар.

Төрөөбүттэр

• Достовалов Семён Васильевич (1919—1944), Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа.
• Муус устар 13 — Григорян Грант Арамович (1919—1962), композитор.
• От ыйын 7 — Гурвич Илья Самуилович (1919—1992), история билимин дуоктара, ССРС Государственнай бириэмийэтин лауреата.
• Атырдьах ыйын 14 — Попов Леонид Андреевич (1919—1990), саха норуодунай бэйиэтэ.
• Балаҕан ыйын 2 — Лонгинов Владимир Дионисьевич (1919—1943), Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа.
• Балаҕан ыйын 20 — Донской Феодосий Семенович — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, суруналыыс, социолог-чинчийээччи.
• Сэтинньи 25 — Сметанин Тимофей Егорович (1919—1947), саха суруйааччыта, прозаик, бэйиэт, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа.
• Ахсынньы 27 — Антонов Николай Климович (1919—2002), тыл үөрэҕин билимин дуоктара, биллиилээх тюрколог, профессор.

Өлбүттэр

• Розанов Василий Васильевич

Литература

• Калашников А. А. Якутия. Хроника, факты, события: 1917-1953 г. ч.2. — Дьокуускай: Бичик, 2004.