Ахсынньы 10: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Интерактивная навигация по истории

← Иннинээҕи уларытыыга Кэннинээҕи уларытыыга →

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ

КөрөнБиики тиэкис

Утумнаах

22:31, 9 Ахсынньы 2020 барыл

Ахсынньы 10 диэн Грегориан халандаарыгар сыл 344-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 345-c күнэ). Сыл бүтүө 21 күн баар.

Бэлиэ күннэр

ХНТ ХНТ — Киһи быраабын күнэ
Дойдулар ардыларынааҕы харамайдар (кыыллар) бырааптарын күнэ
Аан дойдутааҕы футбол күнэ
Марий Эл Марий Эл (Арассыыйа) — Мари суругун-бичигин күнэ
Арассыыйа Арассыыйа — Ис дьыала министиэристибэтин сибээс сулууспата тэриллибит күнэ
Таиланд Таиланд — Конституция күнэ.

Түбэлтэлэр

1724 — Иркутскайдааҕы епископ III-үс Иннокентий Амма Солобуодатыгар умайбыт таҥара дьиэтин оннугар саҥаны тутарга уураах таһаарбыт.
1768 — Британия энциклопедиятын маҥнайгы таһаарыыта бэчээттэммит.
1799 — Франция уһун официальнай кээмэйин быһыытынан метры ылыммыт.
1901 — Швеция киин куоратыгар Стокһольмҥа бастакы Нобель бириэмийэлэрэ анаммыттар.
1930 — «О новом административно-территориальном районировании в Якутской Автономной Социалистической Республике» диэн ЯЦИК уурааҕынан Булуҥ уокуруга суох оҥоһуллубут. Ити күҥҥэ «Об организации национальных объединений в районах расселения малых народностей Севера» уурааҕынан национальнай (эбээн, эбэҥки, дулгаан) оройуоннар тэриллибиттэр, ол иһинэн урукку Булуҥ уокуругун сиригэр: Анаабыр национальнай (киинэ — Удьаа), Булуҥ национальнай (киинэ — Булуҥ), Эдьигээн национальнай (киинэ — Эдьигээн). Ону кытары Саха сирин арҕаа өттүгэр Бүлүү-Марха национальнай оройуона (киинэ — Чуона өрүһүн төрдүгэр, 1931 сыллаахтан Садын оройуона) уонна соҕуруу өттүгэр Тукулаан национальнай оройуона (киинэ — Алдан өрүһүгэр Томмот аттыгар) тэриллибиттэрэ.
1930 — РСФСР иһигэр Остяк-Вогул, Ямал-Ненец, Таймыыр (Дулгаан-Ненец), Эбэҥки, Витим-Өлүөхүмэ (Эбэҥки), Чукотка, Коряк уонна Лаамы-Эбээн национальнай уокуруктара тэриллибиттэр. Бу уокуруктарга элбэх сир Саха АССР-тан таһаарыллыбыта, кэлин сорох уокуруктар эһиллибиттэрин кэннэ ол сирдэр ыаллыы сытар эрэгийиэннэр састааптарыгар киирбиттэрэ.
1932 — Таиланд конституциялаах монархияҕа кубулуйбут.
1948 — ХНТ Генеральнай Ассамблеята Киһи быраабын биирдэһиллибит декларациятын ылыммыт.
1951 — "Правда" хаһыакка "Саха литературатын устуоруйатын сөпкө сырдатар туһугар" диэн Семен Борисов ыстытыйата бэчээттэммит. Өксөкүлээх Өлөксөй, Алампа уонна Николай Неустроев туcтарынан "Три якутских просветителя-реалиста" диэн кинигэ ааптара Георгий Башарин устуоруйаны фальсификациялыырга буруйдаммыта.
1984 — ХНТ Генеральнай Ассамблеята Пытка утары конвенцияны билиммит.
1996 — Нельсон Мандела Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтин саҥа конституциятыгар илии баттаабыт. Бу дойдуга мантан ыла раасалар тэҥ бырааптаммыттар.
1997 — Казахстан киин куората Алматыттан Акмолаҕа (Нур-Султааҥҥа) көһөрүллүбүт.

Төрөөбүттэр

1805 (сенат уурааҕа суруллубут күнэ) — Василий Федоров - Манчаары Баһылай — бэйэтин киһи быһыытынан дьоһунун көмүскээн номоххо уонна саха устуоруйатыгар киирбит киһи. Маны таһынан кини ырыалара устуоруйаҕа бастакы ааптара биллэр сахалыы уус-уран айымньыларынан билиниллиэхтэрин сөп.
1815 — Ада Лавлейс — Англия математига. Чарльз Бэббидж суоттуур массыынатын ойуулаабытынан уонна бастакынан программа суруйбутунан биллэр.
1821 — Николай Некрасов — бэйиэт, прозаик, публицист, нуучча литэрэтиирэтин классига.
1890 — Ахмад-Заки Валиди-Тоҕан (Валидов) — бэлиитикэ диэйэтэлэ, башкиир омугун босхолонор хамсааһын баһылыга (1917—1920 сс.); публицист; историк, востоковед-тюрколог, бөлөһүөпүйэ дуоктара (1935), профессор, Манчестер университетын бочуоттаах дуоктара (1967).
1897 — Максим Аммосов — сэбиэскэй судаарыстыба уонна баартыйа диэйэтэлэ. Саха сирэ өрөспүүбүлүкэ буоларыгар сүҥкэн оруоллаах. Биэс сыл Казахстааҥҥа үлэлээбитэ, өлүөн иннинэ Кыргыстааны салайбыта.

Өлбүттэр

1799 — Александр Сергеевич Пушкин — нуучча улуу бэйиэтэ, суруйааччыта, драматуура уонна прозаига. Пушкин өссө нуучча тылын тарҕатааччыта уонна тылы уларыппыт реформатор быһыытынан биллэр.
1896 — Альфред Нобель — Швеция учуонайа, инженера, сэрии сэбин оҥорооччута. Динамиты айбытынан уонна Нобель бириэмийэтин олохтообутунан киэҥник биллэр.
1917 — Прокопий Сокольников — саха бастакы идэтийбит бырааһа, уопсастыбаннай диэйэтэл, сырдатааччы.
1935 — Алексей Пономарев — Мэҥэ-Хаҥалас Мэлдьэхситин олохтооҕо, 128 сааһыгар тиийбит ытык кырдьаҕас.
1964 — Павел Кугаевскай — РСФСР уонна Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала.

@@ 14 устуруока: / 14 устуруока: @@
 * [[1799]] — [[Франция]] ''уһун'' официальнай кээмэйин быһыытынан [[Метр системата|метры]] ылыммыт.
 * [[1901]] — [[Швеция]] киин куоратыгар [[Стокһольм]]ҥа бастакы [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель бириэмийэлэрэ]] анаммыттар.
-* [[1930]] — «О новом административно-территориальном районировании в Якутской Автономной Социалистической Республике» диэн ЯЦИК уурааҕынан Булуҥ уокуруга ликвидацияламмыт. Ити күҥҥэ «Об организации национальных объединений в районах расселения малых народностей Севера» уурааҕынан национальнай ([[эбээннэр|эбээн]], [[эбэҥкилэр|эбэҥки]], [[Дулгааннар|дулгаан]]) оройуоннар тэриллибиттэр, ол иһинэн ликвидацияламмыт Булуҥ уокуругун территориятыгар: [[Анаабыр улууһа|Анаабыр национальнай]] (киинэ — [[Удьаа]]), [[Булуҥ улууһа|Булуҥ национальнай]] (киинэ — [[Булуҥ (сэлиэнньэ, Булуҥ улууһа)|Булуҥ]]), [[Эдьигээн улууһа|Эдьигээн национальнай]] (киинэ — [[Эдьигээн (улуус киинэ)|Эдьигээн]]). Ону кытары Саха сирин арҕаа өттүгэр Бүлүү-Марха национальнай оройуона (киинэ — [[Чуона (өрүс)|Чуона өрүһүн]]  төрдүгэр, [[1931]] сыллаахтан [[Садын оройуона]]) уонна соҕуруу өттүгэр Тукулан национальнай оройуона (киинэ — [[Алдан (өрүс)|Алдан өрүһүгэр]] [[Томмот]] аттыгар) тэриллибиттэрэ.
+* [[1930]] — «О новом административно-территориальном районировании в Якутской Автономной Социалистической Республике» диэн ЯЦИК уурааҕынан Булуҥ уокуруга суох оҥоһуллубут. Ити күҥҥэ «Об организации национальных объединений в районах расселения малых народностей Севера» уурааҕынан национальнай ([[эбээннэр|эбээн]], [[эбэҥкилэр|эбэҥки]], [[Дулгааннар|дулгаан]]) оройуоннар тэриллибиттэр, ол иһинэн урукку Булуҥ уокуругун сиригэр: [[Анаабыр улууһа|Анаабыр национальнай]] (киинэ — [[Удьаа]]), [[Булуҥ улууһа|Булуҥ национальнай]] (киинэ — [[Булуҥ (сэлиэнньэ, Булуҥ улууһа)|Булуҥ]]), [[Эдьигээн улууһа|Эдьигээн национальнай]] (киинэ — [[Эдьигээн (улуус киинэ)|Эдьигээн]]). Ону кытары Саха сирин арҕаа өттүгэр Бүлүү-Марха национальнай оройуона (киинэ — [[Чуона (өрүс)|Чуона өрүһүн]]  төрдүгэр, [[1931]] сыллаахтан [[Садын оройуона]]) уонна соҕуруу өттүгэр Тукулаан национальнай оройуона (киинэ — [[Алдан (өрүс)|Алдан өрүһүгэр]] [[Томмот]] аттыгар) тэриллибиттэрэ.
 * [[1930]] — [[РСФСР]] иһигэр [[Ханты уонна Манси автономиялаах уокуруга|Остяк-Вогул]], [[Ямал-Ненец автономиялаах уокуруга|Ямал-Ненец]],  [[Таймыыр]] ([[Дулгааннар|Дулгаан]]-[[Дьураактар|Ненец]]), [[Эбэҥки автономиялаах уокуруга|Эбэҥки]], Витим-Өлүөхүмэ (Эбэҥки), [[Чукотка автономиялаах уокуруга|Чукотка]], Коряк уонна [[Лаамы-Эбээн национальнай уокурук|Лаамы-Эбээн]] национальнай уокуруктара тэриллибиттэр. Бу уокуруктарга [[Саха АССР сиринэн-уотунан үллэһигэ|элбэх сир Саха АССР-тан таһаарыллыбыта]], кэлин сорох уокуруктар эһиллибиттэрин кэннэ ол сирдэр ыаллыы сытар эрэгийиэннэр састааптарыгар киирбиттэрэ.
 * [[1932]] — [[Таиланд]] конституциялаах монархияҕа кубулуйбут.
 * [[1948]] — [[Холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ|ХНТ]] Генеральнай Ассамблеята [[Киһи быраабын биирдэһиллибит декларацията|Киһи быраабын биирдэһиллибит декларациятын]] ылыммыт.
-* [[1951]] — [["Правда"]] хаһыакка "Саха литературатын устуоруйатын сөпкө сырдатар туһугар" диэн [[Борисов Семен Захарович|Семен Борисов]] ыстытыйата бэчээттэммит. [[Өксөкүлээх Өлөксөй]], [[Алампа]] уонна [[Неустроев Николай Денисович|Николай Неустроев]] туcтарынан "Три якутских просветителя-реалиста" диэн кинигэ ааптара [[Башарин Георгий Прокопьевич|Георгий Башарин]] устуоруйа фальсификаторынан буруйдаммыта.
+* [[1951]] — [["Правда"]] хаһыакка "Саха литературатын устуоруйатын сөпкө сырдатар туһугар" диэн [[Борисов Семен Захарович|Семен Борисов]] ыстытыйата бэчээттэммит. [[Өксөкүлээх Өлөксөй]], [[Алампа]] уонна [[Неустроев Николай Денисович|Николай Неустроев]] туcтарынан "Три якутских просветителя-реалиста" диэн кинигэ ааптара [[Башарин Георгий Прокопьевич|Георгий Башарин]] устуоруйаны фальсификациялыырга буруйдаммыта.
 * [[1984]] — [[Холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ|ХНТ]] Генеральнай Ассамблеята ''Пытка утары конвенцияны'' билиммит.
-* [[1996]] — [[Нельсон Мандела]] [[Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтэ|Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтин]] саҥа конституциятыгар илии баттаабыт. Бу дойдуга расалар тэҥ бырааптаммыттар.
+* [[1996]] — [[Нельсон Мандела]] [[Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтэ|Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтин]] саҥа конституциятыгар илии баттаабыт. Бу дойдуга мантан ыла раасалар тэҥ бырааптаммыттар.
-* [[1997]] — [[Казахстан]] киин куората [[Алматы]]ттан [[Нур-Султан|Акмолаҕа (Нур-Султаҥҥа)]] көһөрүллүбүт.
+* [[1997]] — [[Казахстан]] киин куората [[Алматы]]ттан [[Нур-Султан|Акмолаҕа (Нур-Султааҥҥа)]] көһөрүллүбүт.
 == Төрөөбүттэр ==