1920 сыл: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Impro (ырытыы | суруйуу)
+
Otchut (ырытыы | суруйуу)
Көннөрүү туһунан суруллубатах
3 устуруока: 3 устуруока:
'''1920''' сыл.
'''1920''' сыл.


== Түбэлтэлэр ==
== Туох буолбута ==
* [[Атыылаhар кыах паритета]] айыллыбыт
* [[Атыылаhар кыах паритета]] айыллыбыт
* [[Тохсунньу 1]] — [[Верхоянскай]]га [[Дьокуускай]]тан Сибииргэ барытыгар уонна Саха сиригэр Сэбиэскэй былаас олохтонорун туһунан бирикээс кэлбит. Олохтоох дьон уопсай мунньахтарыгар ''[[Үөһээ Дьааҥы улууһа|Үөһээ Дьааҥытааҕы]] саха уонна хаһаах депутаттарын сэбиэтэ'' тэриллибит. Сотору бу Сэбиэт былааһы бэйэтигэр ылбытын туһунан илдьиттэри [[Булуҥ (сэлиэнньэ, Булуҥ улууһа)|Булуҥ]]ҥа, [[Усуйаана]]ҕа, [[Абый]]га уонна [[Орто Халыма]]ҕа ыыппыт.
* [[муус устар 15]] — [[Дьокуускай]]га сири оҥорооччулар сийиэстэрэ ыытыллыбыт.
* [[Олунньу 19]] — [[Дьокуускай]]га ''Байыаннай-революционнай трубинал'' тэриллибит. Сотору кэминэн кыһыллар өттүлэриттэн репрессиялар саҕаламмыттар.
* [[Кулун тутар 15]] — ''Саха сиринээҕи байыаннай-революционнай штаб'' былааһы ''Быстах кэмнээх Саха сиринээҕи губревкомҥа'' туттарбыт. Губревком бэрэссэдээтэлэ — [[Х.А. Гладунов]], чилиэннэрэ — [[Т.З. Винокуров]], [[М. Соловьев]].
* [[Муус устар 15]] — [[Дьокуускай]]га уездтааҕы (киин улуустар) сири оҥорооччулар сийиэстэрэ саҕаламмыт, [[муус устар 22]] күнүгэр түмүктэммит. Сийиэскэ көрүллүбүт боппуруостар: 1) Олохтоох сирдэртэн дакылааттар. 2) Уездкэ сири туһаныы туруга. 3) Сэбиэскэй былаас декреттэрин билсии, кинилэри олоххо киллэрии.
* [[Муус устар 18]] — [[Дьокуускай]] куоратынааҕы комсомол (Российский Коммунистический Союз Молодежи) организациятын бастакы тэрийэр мунньаҕа буолбут. РКСМ куораттааҕы кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн [[А.Е. Кугаевскай]] талыллыбыт. Бу кэннэ куораттарга, нэһилиэктэргэ, уездтарга комсомол ячейкалара үөскээн барбыттар. Ол курдук [[1921]] сыл олунньутугар Саха сирин комсомолун кэккэтигэр 625 киһи баара.
* [[Муус устар 20]] — Сибревком уурааҕынан [[Саха уобалаһа]] ыһыллыбыт, ол оннугар [[Иркутскай губерния]] оройуона тэриллибит. Бу уурааҕы [[Максим Аммосов]] утаран Сибревкомҥа уонна билэр киһитигэр [[Емельян Ярославскай]]га суруктары, телеграммалары ыыталаабыт, Саха сирэ туспа уобалас буолуохтааҕын эппит, тоҕо диэтэр "эрэбиллээх сибээс суоҕар уобалаһы [[Иркутскай]]тан салайар букатын сатаммат... Дойду олоҕо тохтуо, 300 биэрэстэ ыраахтан 3 мөлүйүөн квадратнай биэрэстэ иэннээх сири туспа усулуобуйатын билбэккэ эрэ салайар кыаллыбат. Уобалас 95% саха нэһилиэнньэлээх, кинилэр олохторо-дьаһахтара олус элбэх уратылардаах. Бу курдук уруккуттан баар быраап быһыллыытын саха дьоно ыараханык ылыныахтара, омук быһыытынан дьоһуннарын Сэбиэскэй былаас атаҕастыырын курдук саныахтара. Олохтоох дьон абааһы көрбүт, кинилэр интэриэстэрин ахсарбат ыраахтааҕы кэминээҕи киин сиртэн салайыы туһунан өйдөбүл саҥатынан сылдьар." Сотору кэминэн [[атырдьах ыйын 21]] күнүгэр Сибревком уурааҕынан [[Саха уобалаһа]] сөргүтүллүбүт.
* [[Бэс ыйын 6]] — ''[[Арассыыйа]]тааҕы коммунистическэй баартыйа (большевиктар)'' (РКП(б)) Саха сиринээҕи организациятын бастакы тэрийэр мунньаҕа буолбут. Оргбюро тэриллибит: бэрэссэдээтэл — [[Максим Аммосов]], бэрэссэдээтэл солбуйааччыта — [[Исидор Барахов]] (Иванов), сэкирэтээр — [[Жиркова Дора Самуиловна|Дора Жиркова]], чилиэннэр — [[Степан Аржаков]], [[А.Ф. Попов]].
* [[Атырдьах ыйын 14]] — [[Оросин Роман Иванович|Роман Оросин]] салайааччылаах контрреволюционнай саагыбары губчека аспытын туһунан телеграмманы [[Максим Аммосов]] Сибревкомҥа уонна Сиббюроҕа ыыппыт. Манан сибээстээн культурнай-сырдатар "[[Саха аймах]]" уопсастыба салайар дьоно "Оросин саагыбарыгар" кыттыбыттарын иһин ыһыллыбыт. Сиббюро бу быһыыны өйөөбөтөх, репрессиялары эрэ туһанар сыыһатын, культурнай-сырдатар уопсастыба Сэбиэскэй былааска да үлэлиэн сөбүн ыйбыт. Ол туһугар большевиктар бары бу уопсастыбаҕа киирэн салайааччы оруолун ылыахтаахтар эбит. "[[Саха аймах]]" уопсастыба уокуруктарынан уонна улуустарынан филиаллардааҕа, үөрэҕэ суохтары ааҕарга-суруйарга үөрэтиинэн, литературнай уонна драматическэй куруһуоктары тэрийиинэн дьарыктанара, сырдатыы темалаах дакылааттары ааҕар биэчэрдэри оҥороро. [[1918]] сыллаахха бу уопсастыба Сэбиэскэй былааһы билиммэтэҕэ.
* [[Атырдьах ыйын 21]] — Сибревком уурааҕынан [[Саха уобалаһа]] сөргүтүллүбүт. Бу иннинэ [[муус устар 20]] күнүгэр Саха сирэ [[Иркутскай губерния]] оройуона буолбута.
* [[Сэтинньи 7]] — "[[Саха омук (уопсастыба)|Саха омук]]" культурнай-сырдатар уопсастыба тэриллибит, бу иннинэ "Оросин саагыбарынан" сибээстээн сабыллыбыт "[[Саха аймах]]" уопсастыбаны солбуйбут. "[[Саха омук (уопсастыба)|Саха омук]]" сыала-соруга: Саха сирин культурнай күүһүн түмэн саха норуотун культурнай таһымын, омук быһыытынан бэйэни өйдөөһүнүн өрө көтөҕүү; өй-санаа уонна эт-хаан өтүнэн сайдыытыгар көмө; саха устуоруйатын, олоҕун-дьаһаҕын, майгытын уонна үгэстэрин үөрэтии; сөптөөх, туһалаах көр-нар тэрийии; былыргы кэм пааматынньыктарын харыстааһын; саха тылын сайыннарыы; учебниктары таһаарыы; сахалыы оскуолалары арыйыы уо.д.а.


== Төрөөбүттэр ==
== Төрөөбүттэр ==
19 устуруока: 28 устуруока:


* [[Александр Колчак]]
* [[Александр Колчак]]

== Литература ==
* {{книга|автор=Калашников А. А.|заглавие=Якутия. Хроника, факты, события: 1917-1953 г. ч.2|место=Дьокуускай|издательство=Бичик|год=2004}}


[[Категория:1920]]
[[Категория:1920]]

17:04, 22 От ыйын 2020 барыл

Сыллар
1916 1917 1918 191919201921 1922 1923 1924
Уоннуу сыллар
1890-с 1900-с 1910-с1920-с1930-с 1940-с 1950-с
Үйэлэр
XIX үйэXX үйэXXI үйэ

1920 сыл.

Түбэлтэлэр

  • Атыылаhар кыах паритета айыллыбыт
  • Тохсунньу 1Верхоянскайга Дьокуускайтан Сибииргэ барытыгар уонна Саха сиригэр Сэбиэскэй былаас олохтонорун туһунан бирикээс кэлбит. Олохтоох дьон уопсай мунньахтарыгар Үөһээ Дьааҥытааҕы саха уонна хаһаах депутаттарын сэбиэтэ тэриллибит. Сотору бу Сэбиэт былааһы бэйэтигэр ылбытын туһунан илдьиттэри Булуҥҥа, Усуйаанаҕа, Абыйга уонна Орто Халымаҕа ыыппыт.
  • Олунньу 19Дьокуускайга Байыаннай-революционнай трубинал тэриллибит. Сотору кэминэн кыһыллар өттүлэриттэн репрессиялар саҕаламмыттар.
  • Кулун тутар 15Саха сиринээҕи байыаннай-революционнай штаб былааһы Быстах кэмнээх Саха сиринээҕи губревкомҥа туттарбыт. Губревком бэрэссэдээтэлэ — Х.А. Гладунов, чилиэннэрэ — Т.З. Винокуров, М. Соловьев.
  • Муус устар 15Дьокуускайга уездтааҕы (киин улуустар) сири оҥорооччулар сийиэстэрэ саҕаламмыт, муус устар 22 күнүгэр түмүктэммит. Сийиэскэ көрүллүбүт боппуруостар: 1) Олохтоох сирдэртэн дакылааттар. 2) Уездкэ сири туһаныы туруга. 3) Сэбиэскэй былаас декреттэрин билсии, кинилэри олоххо киллэрии.
  • Муус устар 18Дьокуускай куоратынааҕы комсомол (Российский Коммунистический Союз Молодежи) организациятын бастакы тэрийэр мунньаҕа буолбут. РКСМ куораттааҕы кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн А.Е. Кугаевскай талыллыбыт. Бу кэннэ куораттарга, нэһилиэктэргэ, уездтарга комсомол ячейкалара үөскээн барбыттар. Ол курдук 1921 сыл олунньутугар Саха сирин комсомолун кэккэтигэр 625 киһи баара.
  • Муус устар 20 — Сибревком уурааҕынан Саха уобалаһа ыһыллыбыт, ол оннугар Иркутскай губерния оройуона тэриллибит. Бу уурааҕы Максим Аммосов утаран Сибревкомҥа уонна билэр киһитигэр Емельян Ярославскайга суруктары, телеграммалары ыыталаабыт, Саха сирэ туспа уобалас буолуохтааҕын эппит, тоҕо диэтэр "эрэбиллээх сибээс суоҕар уобалаһы Иркутскайтан салайар букатын сатаммат... Дойду олоҕо тохтуо, 300 биэрэстэ ыраахтан 3 мөлүйүөн квадратнай биэрэстэ иэннээх сири туспа усулуобуйатын билбэккэ эрэ салайар кыаллыбат. Уобалас 95% саха нэһилиэнньэлээх, кинилэр олохторо-дьаһахтара олус элбэх уратылардаах. Бу курдук уруккуттан баар быраап быһыллыытын саха дьоно ыараханык ылыныахтара, омук быһыытынан дьоһуннарын Сэбиэскэй былаас атаҕастыырын курдук саныахтара. Олохтоох дьон абааһы көрбүт, кинилэр интэриэстэрин ахсарбат ыраахтааҕы кэминээҕи киин сиртэн салайыы туһунан өйдөбүл саҥатынан сылдьар." Сотору кэминэн атырдьах ыйын 21 күнүгэр Сибревком уурааҕынан Саха уобалаһа сөргүтүллүбүт.
  • Бэс ыйын 6Арассыыйатааҕы коммунистическэй баартыйа (большевиктар) (РКП(б)) Саха сиринээҕи организациятын бастакы тэрийэр мунньаҕа буолбут. Оргбюро тэриллибит: бэрэссэдээтэл — Максим Аммосов, бэрэссэдээтэл солбуйааччыта — Исидор Барахов (Иванов), сэкирэтээр — Дора Жиркова, чилиэннэр — Степан Аржаков, А.Ф. Попов.
  • Атырдьах ыйын 14Роман Оросин салайааччылаах контрреволюционнай саагыбары губчека аспытын туһунан телеграмманы Максим Аммосов Сибревкомҥа уонна Сиббюроҕа ыыппыт. Манан сибээстээн культурнай-сырдатар "Саха аймах" уопсастыба салайар дьоно "Оросин саагыбарыгар" кыттыбыттарын иһин ыһыллыбыт. Сиббюро бу быһыыны өйөөбөтөх, репрессиялары эрэ туһанар сыыһатын, культурнай-сырдатар уопсастыба Сэбиэскэй былааска да үлэлиэн сөбүн ыйбыт. Ол туһугар большевиктар бары бу уопсастыбаҕа киирэн салайааччы оруолун ылыахтаахтар эбит. "Саха аймах" уопсастыба уокуруктарынан уонна улуустарынан филиаллардааҕа, үөрэҕэ суохтары ааҕарга-суруйарга үөрэтиинэн, литературнай уонна драматическэй куруһуоктары тэрийиинэн дьарыктанара, сырдатыы темалаах дакылааттары ааҕар биэчэрдэри оҥороро. 1918 сыллаахха бу уопсастыба Сэбиэскэй былааһы билиммэтэҕэ.
  • Атырдьах ыйын 21 — Сибревком уурааҕынан Саха уобалаһа сөргүтүллүбүт. Бу иннинэ муус устар 20 күнүгэр Саха сирэ Иркутскай губерния оройуона буолбута.
  • Сэтинньи 7 — "Саха омук" культурнай-сырдатар уопсастыба тэриллибит, бу иннинэ "Оросин саагыбарынан" сибээстээн сабыллыбыт "Саха аймах" уопсастыбаны солбуйбут. "Саха омук" сыала-соруга: Саха сирин культурнай күүһүн түмэн саха норуотун культурнай таһымын, омук быһыытынан бэйэни өйдөөһүнүн өрө көтөҕүү; өй-санаа уонна эт-хаан өтүнэн сайдыытыгар көмө; саха устуоруйатын, олоҕун-дьаһаҕын, майгытын уонна үгэстэрин үөрэтии; сөптөөх, туһалаах көр-нар тэрийии; былыргы кэм пааматынньыктарын харыстааһын; саха тылын сайыннарыы; учебниктары таһаарыы; сахалыы оскуолалары арыйыы уо.д.а.

Төрөөбүттэр

Өлбүттэр

Литература

  • Калашников А. А. Якутия. Хроника, факты, события: 1917-1953 г. ч.2. — Дьокуускай: Бичик, 2004.