Орангутан: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Тиэк: редактор вики-текста 2017
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Тиэк: редактор вики-текста 2017
1 устуруока: 1 устуруока:
[[Билэ:Orangutan -Zoologischer Garten Berlin-8a.jpg|мини|Берлин зоопаркатын орангутана]]
[[Билэ:Orangutan -Zoologischer Garten Berlin-8a.jpg|мини|Берлин зоопаркатын орангутана]]
'''Орангутан''' — киһитиҥи эбисийээнэлэр, [[Индонезия]] [[Калимантан]] уонна [[Суматра]] арыыларыгар тарҕанан олорор кыыл. Үс көрүҥҥэ арахсаллар: ''Pongo abelii'' — Суматра арыы хоту өртүгэр баар кыыл, ''Pongo pygmaeus'' — Калимантан арыыга баар кыыл уонна бу соторутааҕыта саҥа арыллыбыт биис — ''Pongo tapanuliensis'' — Суматра арыы хотугу-арҕаа Тоба диэн күөл тула тыаларыгар тарҕанан олорор. Аан дойду үрдүнэн маска ыттар эбисийээнэлэртэн ордук улаханнара<ref>{{Книга:Полная иллюстрированная энциклопедия. «Млекопитающие». Кн. 1|с=421}}</ref>. Сорох чинчийээччилэр кинилэри киһи кэнниттэн иккис өйдөөх кыылынан ааҕаллар<ref>[http://www.membrana.ru/particle/10376 Орангутан возглавил рейтинг интеллектуалов среди приматов<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[http://www.ranker.com/list/the-15-smartest-animals-on-earth/analise.dubner?var=3&utm_expid=16418821-174.5vlqpgn-RoaJUIiApA53hg.2&utm_referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.ru%2F Smartest Animals: List of Most Intelligent Animal Ranking<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>.
'''Орангутан''' — киһитиҥи эбисийээнэлэр, [[Индонезия]] [[Калимантан]] уонна [[Суматра]] арыыларыгар тарҕанан олорор кыыл. Үс көрүҥҥэ арахсаллар: ''Pongo abelii'' — Суматра арыы хоту өртүгэр баар кыыл, ''Pongo pygmaeus'' — Калимантан арыыга баар кыыл уонна бу соторутааҕыта саҥа арыллыбыт биис — ''Pongo tapanuliensis'' — Суматра арыы хотугу-арҕаа Тоба диэн күөл тула тыаларыгар тарҕанан олорор. Аан дойду үрдүнэн маска ыттар эбисийээнэлэртэн ордук улаханнара<ref>{{Книга:Полная иллюстрированная энциклопедия. «Млекопитающие». Кн. 1|с=421}}</ref>. Сорох чинчийээччилэр кинилэри киһи кэнниттэн иккис өйдөөх кыылынан ааҕаллар<ref>[http://www.membrana.ru/particle/10376 Орангутан возглавил рейтинг интеллектуалов среди приматов<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[http://www.ranker.com/list/the-15-smartest-animals-on-earth/analise.dubner?var=3&utm_expid=16418821-174.5vlqpgn-RoaJUIiApA53hg.2&utm_referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.ru%2F Smartest Animals: List of Most Intelligent Animal Ranking<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>.

== Тас көрүҥэ ==
Орангутаннар улахан кыыллар, саастаах атыыр уһуна 1,5 м тиийэр, ыйааһына — 50-90 киилэҕэ дылы. Тыһылара быдан кыралар, уһуннара 1 м дылы, ыйааһыннара 30 50 киилэҕэ дылы. Калимантан орангутана Суматра киэниттэн улахан. Эттэрэ бөдөҥ, былчыҥнара сайдыылаах. Кэлин лабаалара кылгастар, илиҥҥэлэрэ уһуттар, бэрбээкэйигэр тиийэллэр. Түүлэрэ уһун, сэдэх, кыһыллыҥы-кугас өҥнөөх, санныгар уһун баттахтаах.
Төбөтө улахан, кэтит сэбэрэлээх, уһун сүүстээх уонна өтө анньа сылдьар сирэйдээх. Саастаах атыырдар иэдэстэригэр сыа урдаах, уос уонна сэҥийэ бытыктаах.


== Сүтэр куттала ==
== Сүтэр куттала ==
21 устуруока: 25 устуруока:


== Ылыллыбыт сир ==
== Ылыллыбыт сир ==

[[Категория:кыыллар]]
[[Категория:сэдэх кыыллар]]
[[Категория:Харамайдар]]

11:19, 18 Сэтинньи 2017 барыл

Берлин зоопаркатын орангутана

Орангутан — киһитиҥи эбисийээнэлэр, Индонезия Калимантан уонна Суматра арыыларыгар тарҕанан олорор кыыл. Үс көрүҥҥэ арахсаллар: Pongo abelii — Суматра арыы хоту өртүгэр баар кыыл, Pongo pygmaeus — Калимантан арыыга баар кыыл уонна бу соторутааҕыта саҥа арыллыбыт биис — Pongo tapanuliensis — Суматра арыы хотугу-арҕаа Тоба диэн күөл тула тыаларыгар тарҕанан олорор. Аан дойду үрдүнэн маска ыттар эбисийээнэлэртэн ордук улаханнара[1]. Сорох чинчийээччилэр кинилэри киһи кэнниттэн иккис өйдөөх кыылынан ааҕаллар[2][3].

Тас көрүҥэ

Орангутаннар улахан кыыллар, саастаах атыыр уһуна 1,5 м тиийэр, ыйааһына — 50-90 киилэҕэ дылы. Тыһылара быдан кыралар, уһуннара 1 м дылы, ыйааһыннара 30 50 киилэҕэ дылы. Калимантан орангутана Суматра киэниттэн улахан. Эттэрэ бөдөҥ, былчыҥнара сайдыылаах. Кэлин лабаалара кылгастар, илиҥҥэлэрэ уһуттар, бэрбээкэйигэр тиийэллэр. Түүлэрэ уһун, сэдэх, кыһыллыҥы-кугас өҥнөөх, санныгар уһун баттахтаах. Төбөтө улахан, кэтит сэбэрэлээх, уһун сүүстээх уонна өтө анньа сылдьар сирэйдээх. Саастаах атыырдар иэдэстэригэр сыа урдаах, уос уонна сэҥийэ бытыктаах.

Сүтэр куттала

Орангутаннар сүтэр кутталга сылдьаллар. Сүрүннээн олорор сиригэр киһи мас кэрдиититтэн уонна айылҕаны алдьатыыттан сылтаан. Төһө да национальнай айылҕа парктарын арыйбыттарын тухары браконьердыы мас кэрдиититэ тахса турар. Атын кутталынан орангутааннар оҕолорун тутуу уонна көҥүлэ суох атыыга таһаарыы буолар. Ол кэмигэр орангутан ийэлэрин өлөрөллөр, оҕотун бэйэтиттэн араарбатын иһин. Суматра уонна Тапанул орангутаннар туруктара олус кутталлааҕынан ааҕыллар, Калимантан орангутана кутталга сылдьар.

Классификация

Чинчийээччилэр орангутаннары үс көрүҥҥэ араараллар, ол быыһыгар биир көрүҥ өссө үс биис-ууска араараллар. Калимантан орангутана (Pongo pygmaeus)

  • Pongaeus pygmaeus (Калимантан хотугулаа-арҕаа олорор)
  • Pongo pygmaeus morio (хотугулуу-илиҥ)
  • Pongo pygmaeus wurmbii (соҕуруу-арҕаа)

Суматра орангутана (Pongo abelii) Тапанул орангутана ((Pongo tapanuliensis) 1997 булуллубут, туспа көрүҥүнэн 2017 билинниллибит)[4])

Былыргы көрүҥнэр

Ылыллыбыт сир

  1. Халыып:Книга:Полная иллюстрированная энциклопедия. «Млекопитающие». Кн. 1
  2. Орангутан возглавил рейтинг интеллектуалов среди приматов
  3. Smartest Animals: List of Most Intelligent Animal Ranking
  4. (2017-11-02) «Morphometric, Behavioral, and Genomic Evidence for a New Orangutan Species». Current Biology. DOI:10.1016/j.cub.2017.09.047.