Үһүс рейх
Үһүс рейх (ниэм. Drittes Reich) диэн Германияны 1933 сыллаахтан 1945 сыллаахха буола сылдьыбыт дойдуну ааттыллар. Ол бириэмэҕэ Адольф Гитлер Нацист партиятын салайар этэ. Ол иһин сороҕор бу периоды Нацист Германия диэн ааттааччылар.
Үһүс рейх диэн үһүс империя диэн тылбаастанар тоҕо диэн ниэмэстэр бастакы империянан Рим империятын, онтон иккис Германия империятын (1871–1918 сс) буолар диэн ааттыллара. Гитлер былааскэ кэлиэҕиттэн 1945 сыллаахха бүтүөр дылы салайааччы этэ. 1945 сыллаахха Нацист партията тохтообута, онтон салайааччылара куоппуттара, эбэтэр сууттаммыттара эбэтэр тийиммиттэрэ. Сорох тутаах дьонноро Гаага трибуналыгар суттаммыттара.
Историята (кылгастык)[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Аан дойду иккис сэриитэ: 1939-1945[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
1930 сыллар бүтүүтүгэр Гитлер атын дойдуларга саба түспүтэ. Ол кэнниттэн 1939 сыл балаҕан ыйын 1 күнүгэр Польшаҕа саба түспүтэ, онтон Аан дойду иккис сэриитэ саҕаламмыта. Дойдуну түргэнник ылбыта.
Ол кэнниттэн Францияны сэринньи 12 күнүгэр ылбыта. Ол кэнниттэн Холбоһуктаах Хоруоллукка бэринэллэрин туһунан сурук суруйбута. Ону истибэтэхтэринэ син биир бас түһэн ылыам диэн куттаабыта. Ол бириэмэҕэ Холбоһуктаах Хоруоллук премьер-миниистиринэн Уинстон Черчилль үлэлиир этэ уонна кини бэринэргэ аккаастаабыттара.
Британия сэриитэ 1940 сыл от ыйыттан сэтинньигэ дылы ааспыта. Ниэмэстэр элбэх көтөр аалларын сүтэрбиттэрэ, онтон сэтинньи ыйыгар Германияҕа төннүбүттэрэ. Гитлер атын ньыманан Холбоһуктаах Хоруоллугу бэринэттэриэххэ наада диэн эппитэ. Ол кэнниттэн аҥылычааннар Германияҕа буомба бырахпыттарын кэнниттэн Лондон куораты киэҥник буомбалаабыттара. Ол иннинэ промышленность эбэтэр байыаннай точкалары эрэ буомбалыыллара, тоҕо диэн "арийскай раса" дьоннорун тыыннаах хаалларыахтарын баҕараллара.
1941 сыллаахха Гитлер Сэбиэскэй Сойууска саба түһэргэ бирикээс биэрбитэ. Бастакы атакатын "Барбаросса эпирэссийэтэ" диэн ааттаабыта уонна бэс ыйын 22 күнүгэр саҕалаабыта. Кыһын буолбутун кэнниттэн элбэх саллаат тоҥор этэ. Гитлер армията Сталинград куораты ылыыга дылы хотторбот этэ. Сталинград кыргыһыытын иннинэ хас биир өлбүт ниэмэс саллаакка 5 Сэбиэскэй сойуус саллаата өлөр этэ. Сталинградтан саҕалаан ити пропорция уларыйбыта уонна ниэмэстэр хоттороллорун саҕалаабыттара.
Ол кэнниттэн АХШ, Холбоһуктаах Хоруоллук, Франция уонна ССРС атын дойдулары кытта Гитлер армиятын кытта бииргэ охсуспуттара. 1945 сыл муус устар 30 күнүгэр Гитлер ыйаммыта, онтон сэрии ыам ыйын 8 күнүгэр бүппүтэ. Германия хотторбута