1997 сыл

1997 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

• Тохсунньу 1 — Арассыыйаҕа РЕН-ТВ телеканал үлэтин саҕалаабыт.

Олунньу

• Олунньу 5 — Кульджа аймалҕана. Кытай Синьцзян-Уйгур автономиялаах оройуонугар Кульджа куоракка олохтоох уйгуурдар өрө турбуттар.

• Олунньу 11 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин үрдүкү уордьана «Хотугу сулус» уордьан Ил Түмэн ПП 418-I нүөмэрдээх уурааҕынан олохтоммут.

• Олунньу 22 — Британия учуонайдара Долли диэн ааттаах хойу клоннаабыттарын туһунан биллэрбиттэр.
• Олунньу 28 — Ираан хоту өттүгэр сир хамсааһын түмүгэр 3000 кэриҥэ киһи өлбүт.
• Олунньу 28 — Туурсуйа генераллара дойдуга ислаам аһара күүһүрэн эрэрин утаран меморандум ылыммыттар. Мантан сылтаан сотору кэминэн Туурсуйа ислаам диэки охтубут Неджметтин Эрбакан баһылыктаах бырабыыталыстыбата эстибитэ.

Кулун тутар

• Кулун тутар 7 — Анатолий Чубайс Арассыыйа бырабыытылаыстыбатын бэрэстээтэлин бастакы солбуйааччытынан иккистээн анаммыт. Кулун тутар 17 күнүгэр эбии үп миниистирэ буолбут. Сорох чинчийээччилэр сыанабылларынан, бу кэмҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр уонна "Арассыыйа Саха алмаастара" хампаанньаҕа "алмаас блокаадата" диэн ааттаммыт уустук кэм ордук тыҥааһыннаах түһүмэҕэ саҕаламмыта.
• Кулун тутар 8 — Yahoo! хампаанньа RocketMail диэн босхо E-mail сервиһи атыыласпыт. Yahoo! Mail баар буолбут

Муус устар

• Муус устар 1
  • Саҥардыы вице-премьерынан анаммыт Борис Немцов көҕүлээһининэн бэрэсидьиэн Ельцин Арассыыйа чунуобунньуктара дойдуга оҥоһуллубут массыынаннан эрэ сылдьыахтаахтарын туһунан ыйаахха илии баттаабыт.
  • Японияҕа «Покемон» аниме бастакы эпизода тахсыбыт.
• Муус устар 4 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ В. Федоров быһаарыытынан «Баһылай Манчаары бирииһигэр Спартакиада» күрэс аата, уларыйан, «Баһылай Манчаары бирииһигэр Олоҥхо Оонньуулара» диэн ааттаммыт.
• Муус устар 29 — 1993 сыллаахха ылыныллыбыт Химия сэрии сэбин туһунан конвенция олоххо киирбит, бу сөбүлэҥи баттаабыт дойдулар химия сэрии сэбин оҥорортон, уура сылдьартан уонна туһанартан батыммыттара.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 11 — шахматтыыр көмпүүтэр Deep Blue Гарри Каспаровы матч-реванш тиһэх партиятыгар кыайбыт.

• Ыам ыйын 12 — Москубаҕа Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Борис Ельцин Ичкерия бэрэсидьиэнэ Аслан Масхадовы кытта эйэ уонна сыһыаннаһыы тосхоллорун туһунан дуогабар түһэрсибит.
• Ыам ыйын 12 — Анаабырга Тэрпэй Тумус эркээйи сир тэриллибитэ.
• Ыам ыйын 27 — Арассыыйа уонна НАТО ыккардыларыгар сыһыаннары олохтуур сүрүн докумуон ылыллыбыт.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 27 — Таджикистааҥҥа гражданскай сэрии түмүктэммит.
• Бэс ыйын 30 — Улуу Британия Гонг Конг куоратын 99 сыллаах арендата бүппүтүнэн сибээстээн Кытайга төттөрү биэрбит.

От ыйа

• От ыйын 2 — Таиланд Баана бэйэтин валютатын бат куурсун көҥүл ыыппыт. Онтон сылтаан Азияҕа үп-харчы кризиһэ саҕаламмыта. Аан дойду экэниэмикэтэ барыта охсууну ылбыта, ол курдук эһиилигэр 1998 сыллаахха Арассыыйаҕа эмиэ экэниэмиэкэ кризиһэ буолбута.
• От ыйын 13 — Эбэлээх үрэх тардыытыгар "Анаабыр" бириискэҕэ (1999 сыллаахтан туспа ГОК статуһун ылбыта) алмааһы ылгыыр фабрика үлэҕэ киирбит. Бу АЛРОСА 13-с нүөмэрдээх фабриката аан дойдуга саамай хотугу буолар.
• От ыйын 19 — "Ирландия өрөспүүбүлүкэтин аармыйата" диэн террорга идэтийэр тэрилтэ Британия Хотугу Ирландияны баһылыырын утары 25 сыллаах сэриитин тохтоппут.

• От ыйын 20 — алмааһы атыылыыр бэрээдэги уларытар туһунан Арассыыйа бэрэсидьиэнин 740№ ыйааҕа тахсыбыт. Бу ыйаах бэһис пууна ситэри таҥастамматах алмааһы кыраныысса таһыгар таһаарары боппута, онон саҥа атаҕар туран эрэр өрөспүүбүлүкэ алмааһы кырыылыыр бырамыысыланнаһыгар улахан охсуулаах буолбута. Бу бобуу 2002 эрэ сыллаахха суох буолбута.

Алтынньы

• Алтынньы 1 — сэбиэскэй пааспары Арассыыйа пааспарыгар уларытыы саҕаламмыт.
• Алтынньы 15 — Улуу Британия суоппара Энди Грин икки реактивнай мотуордаах массыынатынан түргэн рекордун олохтообут. Массыына чааска 1229,8 километры барбыт.

• Алтынньы 21 — Москубаҕа "Арассыыйа-Саха алмаастара" хампаанньа уонна De Beers ыккардыларыгар атыы-эргиэн сөбүлэҥэ түһэрсиллибит. "Алмаас блокаадата" диэн ааттаммыт тыҥааһыннаах балаһыанньа арыый сымнаабыт.

Сэтинньи

• Сэтинньи 1 — Арассыыйаҕа «Култуура» тв-хаанал үлэтин саҕалаабыт.
• Сэтинньи 27 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын №515 уурааҕынан эркээйи сирдэр тэриллибиттэр. Олор истэригэр Хаҥалас улууһугар баар "Дьороно", Абый улууһугар баар "Сайылык", Алдан улууһугар баар "Үөһээ Амма" диэн заказниктар саҥа статус ылбыттар.

Ахсынньы

• Ахсынньы 3 — Канаада киин куоратыгар Оттаваҕа 121 дойду бэрэстэбиитэлэ пехота утары мииналары бобор Оттава дуогабарын түһэрсибиттэр. Бу дуогабарга кыттыспатах дойдулар быыстарыгар АХШ, Кытай уонна Арассыыйа бааллар. Маннык кыра кыамталаах мииналар киһини үксүн имбэлиит оҥороллор, ону таһынан сэриигэ быһаччы сыһыана суох көннөрү дьон (оҕолор иҥин) уонна сүөһү саахалланар.
• Ахсынньы 10 — Казахстан киин куората Алматыттан Акмолаҕа (Нур-Султааҥҥа) көһөрүллүбүт.
• Ахсынньы 11 — Киото боротокуола илии баттыырга аһыллыбыт.
• Ахсынньы 19 — «Титаник» диэн киинэ премьерата буолбут.
• Ахсынньы 28 — Ил Түмэҥҥэ быыбар буолбут. Уруккута Дьокуускай баһылыга федеральнай киин креатурата Алексей Томтосов былааска тахса сатаабыта (дьокутаатынан талыллан баран спикер буолар амбициялааҕа, оттон бэйэтэ 2014 сыллаахха биир интервьюга бэрэсидьиэн буол диэн этэ сылдьыбыттара диэбиттээх) табыллыбатах, таатталар киниэхэ куоластарын биэрбэтэхтэр.
• Ахсынньы 29 — Хоҥ Коҥ грипп вирус ыарыытын тохтотоору, 1.25 мүлүйүөн кууруссаны өлөрөр.
• Ахсынньы 30 — Дьокуускайга Саха Виктория араадьыйа үлэтин саҕалаабыт.

Өлбүттэр

• Колесов Гавриил Гаврилович (08.03.1932—1997) — саха суруйааччыта, Саха АССР норуодунай артыыһа
• Томскай Савва Константинович (1914—1997) — суруналыыс, 1971—1981 сс. Саха Сирин суруналыыстарын Сойууһун бэрэссэдээтэлэ.
• Чиряев Константин Спиридонович (19.05.1927—1997) — Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх учуутала, Ороһутааҕы норуодунай педагогика түмэлин олохтооччута.
• Олунньу 19 — Дэн Сяопин — кытай бэлиитигэ уонна реформатора, Кытай Хомуньуус баартыйатын диэйэтэлэ, 1970-с уонна 1980-с сылларга дойду дьиҥнээх салайааччыта. Кини салайыытынан Кытай экэниэмикэтэ балысхан сайдыы суолугар турбута.

• Муус устар 8 — Парахин Ефим Данилович (20.01.1913—08.04.1997) Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Геройа (1945)
• Атырдьах ыйын 31 — Уэльс принцессата Диана массыына саахалыгар өлбүт.
• Сэтинньи 30 — Солдатов Лев Леонидович (19.12.1918—30.11.1997) — Социалистическай Үлэ Геройа, «Якуталмаз» Холбоһук генеральнай директора.
• Ахсынньы 7 — Кершенгольц Моисей Израилевич — РСФСР уонна Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала (1914—1997).
• Ахсынньы 29 — Захаров Андрей Иванович (18.08.1912—29.12.1997) — биллиилээх саха политига.