Иһинээҕитигэр көс

1924 сыл

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Сыллар
1920 1921 1922 192319241925 1926 1927 1928
Уоннуу сыллар
1890-с 1900-с 1910-с1920-с1930-с 1940-с 1950-с
Үйэлэр
XIX үйэXX үйэXXI үйэ

1924 сыл.

  • Олунньу 17Дьокуускайга бастакы пионер этэрээтэ мустубут. Бу күн Саха Сирин пионериятын төрүттэммит күнүнэн ааҕыллар.
  • Олунньу 18 — Саха сиринээҕи Толоруулаах киин кэмитиэт (ЯЦИК) уурааҕынан Саха суругун-бичигин сүбэтэ үөскээбит. Сүбэ билимҥэ олоҕуран сахалыы транскрипцияны оҥоруунан дьарыктаммыт. Бэрэстээтэл — Исидор Барахов, сэкирэтээр — Алексей Бояров. Биир сылынан бу сүбэ ууратыллыбыт, кини аналлаах үлэтэ "Саха кэскилэ" уопсастыба тыл үөрэҕин сиэксийэтигэр көспүт.
  • Кулун тутар 17 — Көмүс бириискэлэри эксплуатациялыыр "Якутзолототрест" төрүттэнэр.
  • Кулун тутар 28муус устар 1ЯЦИК иккис ыҥырыытын III сиэссийэтэ үлэлээбит. ЦИК бэрэстээтэлин солбуйааччыта К.Р. Герценберг отчуоттаабыт. Тыа хаһаайыстыбатын сири таҥастыыр тэриллэринэн хааччыйыы көрүллүбүт, 1925 сыллаах биэрэпискэ бэлэмнэнии туһунан этиллибит. Дакылаакка өрө туруулары хам баттааһын туһунан этиллибит, Москубаҕа бэрэстэбиитэлистибэ үлэлитин туһунан этиллибит. Уһук Илин Өрөспүүбүлүкэтэ уонна Иркутскай уобалас Саха АССР сирдэрин былдьыыр былааннаахтарын утарсыы тэриллиэхтээҕэ этиллибит, ону таһынан Охуоскай байҕал кытыла (Лаамы сирэ) уонна Хамчаакка сорҕото Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр холбонуохтааҕын туһунан этиллибит[1].
  • Муус устар 7 — ЦИК уонна Совнарком уураҕынан Саха судаарыстыбаннай көмүс треһин (500 тыһ. солк. устаап хапытааллаах "Якзолтрест") туһунан балаһыанньаны бигэргэппит[1].
  • Муус устар 1 — Хотону дьиэттэн туспа тутар туһунан ЯЦИК уурааҕа тахсыбыт («Об отделении хотонов от юрт»).
  • Муус устар 3 — Саха АССР совнаркома Биирдэһиллибит үлэ оскуолатын устаабын Саха сиригэр ылынар туһунан уураах таһаарбыт («О введении в ЯАССР устава Единой трудовой школы»). Бу устаабы РСФСР совнаркома 18.12.1923 бигэргэппитэ, устаап оскуола олоҕун саҥаттан дьаарыстаабыта: оҕолор 8 саастарыттан 12-лэригэр диэри бастакы сүһүөх, 12-17 саастаахтар иккис сүһүөх оскуолаҕа үөрэнэр буолбуттара, учууталлары оскуола үлэһитэ (кылгатан шкраб) диэн ааттыыллара. Оҕону накаастыыр бобуллубута. Маны таһынан устаап чааһынай үөрэхтээһини кытта охсуһууга өҥөлөөх[2].
  • Муус устар 6Италияҕа быыбарга фашистар баһыйар кыайыыны ситиспиттэр.
  • Ыам ыйын 7 — Хотону балаҕантан араарарга агитациялыыр "Ыраас олох" уопсастыба тэриллибит. Биир сылынан бу уопсастыба сыалын-соругун ситиспит буолан эһиллибит.
  • Ыам ыйын 12Ньылхан сэлиэнньэтин (1922 сыллаахха Айааны уонна киниэхэ сыһыаннаах Ньылханы Уһук Илин уобалаһыгар биэрбиттэрэ) 32 киһилээх тоҥустар бартыһаан этэрээттэрэ ылар. Этэрээт салайааччылара — тоҥус Павел Карамзин уонна саха Михаил Артемьев. Бу күн Ньылхан олохтоохторо уонна этэрээт дьоно мунньахтаан баран быһаарыы ылаллар: "Тоҥустары Сэбиэскэй былаастан босхолуурга уонна бэйэни салайыныыга олохсуйан саҥа олоҕу тутуу".
  • От ыйын 4Максим Аммосов Арассыыйа билимин акадьыамыйатын мунньаҕар кыттыбыт, Саха сирин оҥорор күүстэрин чинчийэр эспэдииссийэни тэрийэр туһунан кэпсэппит.
  • Балаҕан ыйын 11 — "Автономная Якутия" хаһыакка Ойуунускай "Сахатытыы" (Якутизация) диэн ыстатыйата тахсыбыт. Былаас аппараата былаас ис хоһоонугар сөп түбэһэн хаан-уруу, норуокка чугас буолуохтаах, ол аата саха тыла былаас бары таһымнарыгар туттуллуохтаах, ол өрөспүүбүлүкэ сайдарын олуга буолар диэбит[3].
  • Сэтинньи 3 — Саха сиринээҕи Толоруулаах киин кэмитиэт (ЯЦИК) ойууннааһыны утары охсуһууну биллэрбит.
  • Сэтинньи 16 — "Автономная Якутия" хаһыакка «Саха омук» уопсастыба үлэтин туһунан ыстатыйа тахсыбыт. Улуус дьоно улаханнык сэргээбиттэрин бэлиэтээбиттэр, ол да буоллар, кэккэ итэҕэстэр баалларын ыйбыттар. Холобур, уопсастыба киинэ улуустааҕы салааларын кытта ыкса ситимэ суоҕун, улуустааҕы тэрилтэлэр тыйаатыр эрэ үлэтинэн муҥурданалларын суруйбуттар.
  • Сэтинньи 17 — ЯЦИК иһигэр хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар кэмитиэтэ тэриллибит. Кэмитиэт өрө турбут Ньылхан тоҥустарыгар бэринэргэ ыҥырыы ылыммыт.
  • Сэтинньи 23 — Москуба араадьыйатын киэҥ далааһыннаах биэриитэ саҕаламмыт. ССРС бүттүүнүгэр саҥарар биир араадьыйа үөскээһинэ.
  • Сэтинньи 23 — Андромеда «туманноһа» дьиҥэр атын галактика буоларын туһунан астроном Эдвин Хаббл арыйыытын The New York Times хаһыакка таһаарбыттар. Андромеда галактикатын киһи эт хараҕынан көрөр кыахтаах. Кини халлааҥҥа иэнэ Ыйдааҕар сэттэ төгүл улахан эрээри ортото эрэ үчүгэйдик көстөр, оттон галактика атын элеменнэрин бинокль нөҥүө көрүөххэ сөп.
  • Сэтинньи 26Монголия Народнай Өрөспүүбүлүкэтэ төрүттэммит — аан дойдуга иккис социалистыы судаарыстыба.
  • Ахсынньы 1522III Бүтүн Саха сиринээҕи Сэбиэттэр сийиэстэрэ буолбут. САССР совнаркомун бэрэстээтэлэ (?) И.Н. Винокуров отчуоттаабыт. Сийиэс судаарыстыба уонна атын тэрилтэлэр сахатыйалларыгар уураахтаабыт, сири түҥэтиини түмүктүүрү соруйбут, Саха сирин тирэхтээх буолуутугар сүдү суолтаны ылыахтаах көмүстээх Алдан сайдыытыгар болҕомто уурарга быһаарбыт.
  • Ахсынньы 23 — Үһүс ыҥырыылаах ЯЦИК II сиэссийэтэ буолбут. ЯЦИК бэрэстээтэлинэн Ойуунускай, солуйбуйааччытынан А.Д. Широких талыллыбыттар. Саха АССР Совнаркомун саҥа састааба бигэргэтиллибит. Бэрэстээтэлинэн Иван Винокуров буолбут, кини бу солоҕо Степан Аржакову солбуйбут. С.М. Аржаков ис атыы-эргиэн уонна бырамыысыланнас наркомунан анаммыт, үп нарокмунан - П.Ф. Лепчиков, сир наркомунан - А.А. Назаров, үөрэх уонна доруобуйа харыстабылын наркома - А.Ф. Бояров, ис дьыала - Н.В. Петров, юстиция - И. Емельянов, оробуочай-бааһынай инспекция - Р.М. Киппасто, үлэ наркома - А.М. Декселяхов. Ону таһынан наммыттар байыаннай хамыһаарынан М.П. Редников, ВЦИК бөрөсүүдьүмүгэр САССР бэрэстэбиитэлинэн И.Н. Барахов, Саха сирин ОГПУ-тун начааланньыгынан Н.Д. Кривошапкин.
  • Ахсынньы 24Албания өрөспүүбүлүкэ буолбут.
  • Калашников А. А. Якутия. Хроника, факты, события: 1917-1953 г. ч.2. — Дьокуускай: Бичик, 2004.
  1. 1,0 1,1 Правительство Республики Саха (Якутия): Вехи истории, 1922-2008 / Л.С. Лепчикова и др.. — Якутск, 2009. — С. 19. — 300 с.
  2. Музей истории российских реформ: Законы о начальном и среднем образовании.
  3. Свитич Л.Г., Сидоров О.Г., Смирнова О.В. Улусные (районные) газеты Республики Саха (Якутия): социологическое исследование. — Новосибирск: Наука, 2017. — С. 11-12. — 140 с. — 350 экз. — ISBN 978-5-02-038726-3