Ырытыы:Мас тардыһыы
Өбүгэ саҕаттан ким күүстээҕин, быһыйын, булугас өйдөөҕүн быһаарсар күөн көрсүүлэр буолаллара. Онтон биирдэстэрэ Аан дойдуга аатырбыт - мас тардыһыы. Мадьынылар күөн көрүстүлэр да ханна баҕар: дьиэ иһигэр, таһырдьа, муостаҕа, хонууга, хаарга - мас тардыһаллар. Өбүгэлэрбит мас оннугар, сороҕор быанан эмиэ тардыһаллар үһү. Дьигиҥнэтэн тардыы, биэрбитэ буолан иһэн эмискэ төлө тардыы, маһы эрийии, туора төҥкөйүү араас албастары туттан мадьыны кыайыыны ситиһэр.
Мас тардыһыыта аҕыс уонус сыллартан спорт көрүҥэ буолбутугар, соччо сөбө суох быраабыланы олохтооннор, бу киирсии көрөргө интириэһэ сүтэн хаалбыта. Билигин сорох албас көҥүллэнэн, тирэнэр маска атаҕы араастык сыҕарыҥнатар буоланнар, мас тардыһыы кэрэхсэнэр күрэхтэһии буолла. Мас тардыһааччы урут кылгас, босхо хаптаһыҥҥа тирэнэн олорон, утарылаһааччытын сороҕор өрө тэбэн кэбиһэр этэ. Аныгы быраабыланан атах хамсыыра көҥүллэнэн, былчыҥы сөптөөх кэмҥэ сатаан күүрдэр, булугас, түргэн өйдөөх, олус сэргэх киһи кыайар буолан эрэр. Ардыгар алҕас хотторуу эмиэ баар. Ол аата бу спортка сөптөөх бэлэмнэнии наада. Тута күүһү быһаарсарга, кэпсэтии быһыытынан билигин да араас албаһы туттубакка тардыһыы эмиэ көҥүллэниэх тустаах. Ол курдук 2003 сылтан ыла мас тардыһыы бүтүн Арассыыйа норуотун сөбүлүүр көрүҥэ буолбута. Күөн көрсүүлэр – Москуба, Красноярскай, Санкт– Петербург, Владимиров, Смоленскай уонна да атын куораттарга сылын ахсын көһө сылдьан ыытыллар. Күрэхтэһии сүрүн быраабылата маннык - олимпийскай систиэмэнэн мадьыны иккитэ хоттордоҕо күрэхтэһииттэн туоруур хомолтолоох. Круговой систиэмэнэн мадьынылар бары бэйэ бэйэлэрин кытта күөн көрсөллөр . Сааһын уонна ыйааһынын учуоттаан, сэрэбиэй көмөтүнэн күөн көрсөөччүлэр утары туран ким күүстээҕин быһаарсаллар. Таҥас сап өттүгэр эр дьоҥҥо – шортик уһуна тобукка дылы уонна сымнаҕас атах таҥаһа тимирэ суох кроссовка, кеда соп түбэһэр. Кэрэ аҥаардар шортик уһуна тобукка дылы, футболка уонна сымнаҕас атах таҥаһа тимирэ суох кроссовка, кеда соп түбэһэр. Илиигэ кэтиллэр көмүс, киэргэл, чаһы уонна бэргэһэ быраабыланан көҥүллэммэт.
Тардыһыы ыытыллар сирэ 4 м уһунаах, 2 м кэтиттээх көнө муоста буолар. Ортотугар 2 м уһуннаах, 20-25 см кэтиттээх, 3-4 см халыҥ тирэх мас туруоруллар. Тардыһар мас төгүрүк, суона 2,3-3,5 см, уһуна 45- 50 см кээмэйдээх тиит эбэтэр хатыҥ буолар.
Сэрэбиэй кэнниттэн маһы ис эбэтэр тас өттүнэн ылыллар. Төлөрүппэт гына аҥар илиини үөһээттэн, аҥар илиини алларааттан тутуллар. Судьуйа күрэҕи олохтуур.
Курэх саҕалыан иннинэ мадьыны ыксыыр түгэнигэр сэрэтии бэриллэр.
Өскөтүн утарсааччылар иккиэн тэҥҥэ оҕуттахтарына күрэх салҕаммат тугэнигэр спорнай буолар. Маһы төлө ыыппыт киһи хотторор.
Мас тардыһыы спорт биир ыарахан көрүҥэ буолар. Икки тэҥ киһи өр баҕайы ыгыстан олороро сүрэх үлэтигэр, хаан эргииригэр, сис иҥииригэр улахан буортулаах. Холобур, ыараханы көтөҕүүгэ 20-30 сөкүүндэттэн уһуннук ыгыстар олох сатаммат диэн дакаастаммыта ыраатта. Эдэр дьон тоҥ иҥиирдэринэн тардыһаллара сыыһа. Эти - хааны үчүгэйдик ититэн, ордук сиһи имитэн баран киирсиллэр. Мас тардыһыы эрчиллии ньымата диэн былыр да, аны да суох. Ол гынан баран сиһэ, атаҕа күүстээх, илиитин табаҕайа, тарбаҕа сайдыбыт киһи тардыһыык буолара чахчы. Хас курэхтэһии аайы мадьыны доруобуйата учугэй, этэ сиинэ сиппит, ыйааһына соп буолуохтаах. Ол эрэн *таҥара сэрэҕи сөбүлүүр* диэн мээнэҕэ этиллибэтэҕэ, хас курэхтэһии аайы быраас баара ирдэнэр.
Ыарахан атлетикаҕа ити былчыҥы сайыннарар сөптөөх ньыма үөскээбитэ ыраатта. Холобур, табаҕайы, тарбах былчыҥын эрчийэргэ икки бууттаах гиирэни ыйаан баран эрийэн таһаара оонньуур тренажеры киһи бэйэтэ ханна баҕарар оҥостуон сөп. Атах күүһүн сайыннарарга нэдиэлэҕэ иккитэ муҥутаан көтөҕөр ыйааһыҥҥыттан 80-90% штангаҕа ууран баран, биэс-алта төгүл төхтөрүйэн, иккилиитэ - үстүүтэ хатылаан, санныга сүгэ сылдьан дириҥник олоро олоро турар сөп. Бу эрчиллиини 3-4 ый оҥордоххо, атах биллэ сэниэлэнэр. Сис күүһүн сайыннарарга ыарахан ыйааһыннаах штанганы атаҕынан, сиһинэн өрө тардыалааһын эбэтэр санныга ууран баран төҥкөйө-төҥкөйө төттөрү кэдэрийии көмөлөһөр. Эмиэ хас да ыйы быһа нэдиэлэҕэ иккилиитэ дьарыктаныахха наада. Хатылааһын, төхтүрүйүү ахсаана эмиэ били үөһээ этиллибитин курдук. Аны былчыҥы күүрдэн, олорон эбэтэр туран эрэн ыарахан, хамсаабат эттиги тарда сатааһын (изометрическэй үлэ) улахан көдьүүстээх. Оскуола оҕото туран эрэн тардыһа, сосуһа оонньууртан, хомуур канат тардыһыыттан, хааһах хостоһууттан саҕалаан үөрэниэхтээх. Үрдүкү кылааска күрэхтэһии, конкурс тэрийэн ыытыахха син. Иккилии буолан тардыһар бэрт көхтөөх буолааччы. Тардыһыы техникатын, практикатын субу баар диэн киһи кыайан чопчу этэн үөрэппэт. Элбэх киирсии, күрэхтэһии түмүгэр халбархай, былчыҥынан, атаҕынан сатаан оонньуур буола үөрэниллэр. Хас биирдии утарылаһааччы туспалааҕын учуоттаан туттар албас наада.
Дьэ ол эрээри мас тардыһыы сүрүн техникэтэ- атаҕы эрдэ көннөрбөккө, сис күүһүн ыһыктыбакка тэбинии, сөпкө тыыныы, эмискэ түллэр түргэн күүһү туттуу, утарылаһааччы албаһын таба туһанан мадьыны кыайыы өрөгөйүн тутар. Туттуллубут литература: 1. Интернет ситимэ, википедия 2. «Мас - рестлинг» правила соревнований г.Якутск 2012г. 3. «Мас - рестлинг» учебное пособие. Якутск: Издательский дом СВФУ, 2011 – 89с. Захаров А.А. 4. «Мас - рестлинг» Биомеханические основы техники, тактики и методики. – Якутск: ООО «Ситим - медиа», 2006- 72с. Автор П.И.Кривошапкин