Ырытыы:Баhрейн
БАҺРЕЙН[биики-тиэкиһи уларытыы]
Баhрейн, толору ылыныллыбыт аата — Баһрейн королевство (араб. — аль- Баһрейн) — Соҕурулуу — Арҕаа Азия Персидскэй хомотун арыытыгар баар государство, саамай кыра арабскай судаарыстыба Баhрейн 3 улахан уонна эдбэх кыра арыылара Саудовскэй Араабыйа биэрэктэринэн илин диэки 16 км тайаан сытар; Саудовскэй Араабыйаны кытта, массыына сылдьар муостатынан холбоһор. Королевство сиригэр Манама таһыгар баар Джуффэйргэ Ахис бэһис флотун сүрүн баҕата баар.
Баһрейн устуоруйата[биики-тиэкиһи уларытыы]
Биһиги эрабыт иннинэ III-с тыһыынча сылыгар бу дойду сиригэр сайдыылаах цивилизация баар этэ. Ол кэмнэ бөҕөргөтүллүбүт тутуулар тарҕаммыттар. Дильмун диэн ааттаах былыргы государство, муоранан атыы эргиэн улахан киинэ этэ. Бу эргиэн тула Двуречье шумердар диэн, уонна да атын норуоттара Инда норуоттарын кытта сибээһи туталлара.
- IV—V үйэлэргэ Сасанидов судаарыстыба, онтон арабскай халифат састаабыгар киирэрэ.
- IX—XI уйэлэргэ Карматтар судаарыстыбаларын киинэ.
- XIII үйэ ортотугар — тутулуга суох судаарыстыба буолар, ол эрээри сотору Өрмүд эмиратын чааһа буолар.
- 1521—1602 сылларга — Португалия бас билиитэ.
- XVII—XVIII үйэлэргэ — сефевидскэй Иран иһигэр киирэр .
- 1780- с сылларга — эмиэ көҥүл судаарыстыба Баһрейҥҥа өрө тутуу.
- XIX үйэҕэ — Баһрейҥҥа англичаннар киирэллэр.
- 1871 с. — Великобритания Баһрейны колония онорор.
- Аан дойду I сэриитэ — бөдөҥ Британскай байыаннай база тэриллэр.
- Аан дойду II сэриитэ — Британия правательствота Баһрейнҥа элбэх ахсааннаах байыаннайдары киллэрэр. 1946 сылтан Манама — Персидскэй хомо сиригэр британскай администрация киинэ.
- 1968 с. — Катардыын уонна дуогабардаах Аланы кытта Персидскэй хомоҕо арабскай кинээстэр дойдуларын Федерациятын тэрийэрин биллэрэр.
- 1971 с. — атырдьах ыйын 14 күнэ — тутулуга суох судаарыстыба буолар.
- 1975 с. — парламент ыһыллар.
- 1990 с. — сыллар Баһрейнҥа утары туруулар демократическай уларытыыларга тиэрдэллэр.
- 2011 сыл Олунньу кунэ — Туниска Египеккэ буолбут революциялар сабыдьыалларынан маассабай норуот хамсааһыннара буолаллар. 2012 сыл бүтүүтэ маассабай бырачыастыыр хамсааһыннар саҕаланаллар.
- 1990 сыл Балаҕан ый 9 күнүгэр Сэбиэскэй Сойууьу кытта түһэриллибит дипломатическай сыһыаннар Российскай Федерацияны кытта салҕаналлар.
Нэһилиэнньэтэ[биики-тиэкиһи уларытыы]
2007 сылга нэһилиэнньэтин ахсаана 708573 тыһыынча, ол онтон олохтоохторун аҥара Иран куораттан кэлбит иммигран- улэһиттэр уонна кинилэр дьиэ кэргэннэрэ; Баһрейн олохтоохторо Европа уонна Южнай Азия эҥэрдэртэн сылдьаллар. Официальнай тыллара — арабскай, ону таһынан английскай, фарси уонна урду тылын тутталлар. 30 % быраһыан олохтоохторун сааһа 15 буолар, 68 % — 15 саастарыттан 65 диэри, 3,2 % — 65 саастарыттан кырдьаҕастар. 2003 сыллаахха оҕо төрөөһүнүн ахсаана 1000 олохтоохтон, 19,02 % быраһыанынан сыаналаммыт; өлуу ахсаана — 1000 киһиттэн 3,99 % быраьыана; иммиграция — 1000 киһиттэн 1,07 %. Нэһилиэннэ олохторун уһуна 73,7 саастарыгар диэри (Эр дьон 71,3, дьахтар — 76,2). Нэһилиэнньэ орто сааьа 28,7 буолар (эр дьон — 31,6, дьахтар — 25,1). Нэһилиэнньэ хойуута 1142,9 чел./км². Киин куората Монама (137 тыһыынча олохтоох), Баһрейнтан хотугулуу — илиҥ өттүгэр сытар, киин бөдөҥ эргинэ буолар.
Судаарыстыба устуруойстубата[биики-тиэкиһи уларытыы]
Баһрейн — конституционнай монаархия. Судаарыстыба баһылыгар король турар (2002 — эм.). Правительствонан премьер — министр баһылыыр. Кабинетыгар 23 министр баар.
Парламеннара 2 сүрүн палаататтан турар:
— Алларааҥҥы палаата — депутаттарын норуот бэйэтэ талар;
— Үөһээҥҥи палаата — консультативнай субэнэн, король талар. Икки мунньахтыыр палаатаҕа 40 киьи баар. Политическай партия бобор.
Экономиката[биики-тиэкиһи уларытыы]
1932 сыллаахха Нефть хостонуон иннинэ, Баһрейн экономикатын сүрүн салаатынан, чөмчүүк тааһы тутуу этэ. Эрдэ ниэби хостооһун уонна оҥорон таһаарыы ВВП — 60 % буолара, билиҥҥи кэмҥэ 30 %. Баһрейн «Хара көмүһэ» сылын ахсын баранан иһэр. Ол эрэн, 2015 сыллаахха 18, 462 мөлүйүөн ниэб хостонон, 2014 сыллаах таһымын — 3,7 % сиппитэ. Баһрейнҥа эбии айылҕа гааһа хостонор уонна оҥоһуллар.
Сорох кумахтаах уонна уулаах сирдэргэ олохтоохтор финиковай пальманы, фрукталары, помидордары, оҕуруот астарын уонна эриэхэлэри уо.д.а үүннэрэллэр. Олохтоохтор ону таһынан балыктары уонна креветкалары бултууллар. Баһрейнҥа аан дойду туризма сайдыбыт.
География[биики-тиэкиһи уларытыы]
Баһрейн 33 арыыттан турар. Улахан арыы — Баһрейн буолар. Хотуттан — соҕуруу 50 км уһуннаах, арҕааттан- илин 15 км кэтиттээх. Арыы испиэскэ тааһынан турар, онтон атын арыылар коралтан тураллар. Арыы оротугар 30-35 м үрдүктээх хаптал хайа турар.