Фуйуй кыргыстара
Фуйуй кыргыстара (бэйэлэрин ааттанар ааттара: кыргыс, хэргэс, тиртиз) — Кытай Хэйлунцзян провинциятын Фуйуй уеһыгар олорор түүр тыллаах омук. Төрөөбүт тыллара фуйуй кыргыс тыла буолар. Ахсааннара 1997 сыллаахха 1200 кэриҥэ киһи этэ.
Былыргыта уонна билиҥҥитэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Фуйуй кыргыстара Енисей кыргыстарын сыдьааннара буолаллар[1]. Кинилэри 1703–1706 сылларга Хакас сириттэн Дьуҥҕаар сиригэр көһөрбүттэр.
Дьуҥҕаар дойдута суох буолбутун кэннэ мандьулар 1755–1757 сылларга кыргыстары Мандьу сиригэр көһөрбүттэр.
Билиҥҥи кэмҥэ фуйуй кыргыстара Фуйуй уеһын Йуи-Даур-Мандьу-Кыргыс омук округар (友谊达斡尔族满族柯尔克孜族乡) олороллор.
Төрүттэрэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Фуйуй кыргыстара Енисей кыргыстарын сыдьааннара буолаллар[1]. Чинчийээччилэр сабаҕалыылларынан Енисей кыргыстара хас да омук булкуһуутуттан үөскээбиттэр. Ол курдук Енисей кыргыстара үөскүүллэригэр түүр, моҕол[2], Индия-Ираан[3], угор, самадьы уонна киэт тыллаах[4] биистэр кыттыбыттар.
Енисей кыргыстарын өбүгэлэрэ динлиннэр моҕоллору кытта ыкса ситимнээх буолуохтарын сөп. Н.Я. Бичурин саныырынан динлиннэр моҕол тыллаах [5] эбэтэр түүр-моҕол булкаастара этилэр[6].
Үөрэтии[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Фуйуй кыргыстарын туһунан бастакы научнай суруйуулар Мандьу сирэ көҥүл дойду эрдэҕинэ оҥоһуллубуттар (1931–1945 сыллар). Масато Сухара (дьоп. 栖原正人, кытайдыы Циюань Чжэнжэнь) диэн Дьоппуон чинчийээччитэ 1944 сыл от ыйыгар кыргыс дэриэбинэлэригэр сылдьыбыт уонна 1945 сыл ыам ыйыгар "Кыргыстарга сырыы" диэн ааттаах ыстатыйа таһаарбыт[7].
Сэбиэскэй саллааттар уонна Кыргыс сириттэн төрүттээх эппиһиэрдэр 1945 сыл Мандьу сиригэр сэриинэн барбыттарыгар олохтоох кыргыстары көрсүбүттэрин уонна кинилэр тылларын өйдүүллэрин туһунан биллэрбиттэр.
1952 сыллаахха Кытай чинчийээччитэ Юй Ифу "Нэньцзян ходуһаларын кыргыстара" ("Ji-er-ji-si Nenjang Grassland") диэн ааттаах ыстатыйа таһаарбыт. Бу ыстатыйаҕа кыргыстар историяларын, көһүүлэрин, социальнай уонна политическай туруктарын, тылларын, экономикаларын, үгэстэрин уонна олохторун-дьаһахтарын туһунан сырдаппыт.
Эбии көр:[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Кинигэлэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- Тенишев Э.Р. О языке кыргызов уезда Фуюй // Вопросы языкознания. 1961. № 1. С. 88–95.
- Янхунен Ю. К вопросу о зарубежный хакасах // Проблемы сохранения природы и культурно-исторического наследия Хакасии. Абакан, 1994. Вып. 1. С. 99–107.
Быһаарыылар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- ↑ 1,0 1,1 Языки мира: Тюркские языки / Институт языкознания РАН. — Москва: Индрик, 1997. — С. 456. — 542 с. — ISBN 9785857590614
- ↑ Очерки истории хакасии: с древнейших времен до современности. — Издательство Хакасского государственного университета им. Н. Ф. Катанова, 2008. — С. 187. — 671 с. — ISBN 9785781005420
- ↑ Чороев К. Происхождение кыргызов с точки зрения генеалогических преданий и популяционной генетики.
- ↑ Владимир Петрухин, Дмитрий Раевский История народов России в древности и раннем средневековье 3-е изд., испр. и доп. Учебное пособие для бакалавриата и магистратуры. — Litres, 2018-09-05. — 404 с. — ISBN 9785041259600
- ↑ Нусупов Ч. Т. Политико-исторические проблемы генезиса идеологии, государственности и культуры кыргызского народа. — Кыргызский государственный национальный университет, 2000. — С. 65. — 295 с.
- ↑ Нусупов Ч. Т. Политико-исторические проблемы генезиса идеологии, государственности и культуры кыргызского народа. — Кыргызский государственный национальный университет, 2000. — С. 65. — 295 с.
- ↑ 黑龙江柯尔克孜族研究综述 (Обзор исследований хэйлунцзянских кыргызов), «Хэйлунцзянский этнический бюллетень», 2005-03