Фик Генрих
Генрих фон Фик (1678-1750) — Бүөтүр I ыраахтааҕы прожектера (атын дойдуттан кэлбит сүбэһитэ), Камер-коллегия советнига (1717 сыллаахтан), Коммерц-коллегия вице-бэрэсидьиэнэ (1726 сыллаахтан), Швецияттан тыһыынча кэриҥэ докумуону уоран аҕалбытын Арассыыйа судаарыстыбатын реформатыгар туһаммыттара, Германия Гамбург куоратыттан төрүттээх, омугунан швед. Арассыыйаҕа Билим акадьыамыйатын тэрийиигэ улахан өҥөлөөх[1]. Көскө Саха сиригэр (бастаан Эдьигээҥҥэ онтон Орто Бүлүүгэ эбэтэр Үөһээ Бүлүүгэ 10 сыл) олоро сылдьыбыта, сахалар ыарахан олохторун туһунан Елизавета Петровна ыраахтааҕыга суруга[2] оччотооҕу олоҕу-дьаһаҕы тупсарыыга тиэрдибитэ[3].
Олоҕун олуктара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Аҕата Гилбрехт Фик бастакы ойоҕуттан 8 оҕолооҕо, Генрих алтыс этэ. 1678 сыл сэтинньи 3 күнүгэр сүрэхтэммит[4], ол аата төрөөбүтүн кэннэ 8 хонугунан сүрэхтэммит буоллаҕына (оннук үгэс баара) алтынньы 27 күнүгэр төрөөбүт буолуон сөп (ол эрээри бу сабаҕалааһын эрэ). Дьоно Гамбург аттыгар Гамбург-Св. Георг (Hamburg-St. Georg) диэн сиргэ олорбуттар (билиҥҥи Гамбург киинэ). 1695 с. эргин Фиктэр Гамбуртан Штральзунд эбэтэр Рюген диэн сирдэргэ көспүттэр диэн сабаҕалыыллар. Сотору кэминэн Г. Фик 1695 с. Стокгольмҥа баран швед байыаннай сулууспатыгар киирбитэ ону туоһулуур курдук.
1699 с. Г. Фик Стокгольмҥа барбыт. 1700 с. Магнус Нирот пехотнай полкатыгар сулууспалыы киирбит уонна Лифляндияҕа барбыт. 1701 с. «полка дьыалалрынан» Стокгольмҥа ыытыллыбыт. 1702 с. Г. Фик полковой писарь (regementsskrivare) быһыытынан ахтыллар. 1704 с., 25 сааһыгар полка квартирмейстерынан анаммыт.
Сабаҕалааһын быһыытынан ол сыл Г. Фик Хелена фон Крузе диэн дьахтары ойох ылбыт. 1704/05 сс. Перновка олорбут (билигин Эстония Пярну куората), онно бастакы үс кыыһа төрөөбүттэр.
1710 сыллаахха оҕото ыалдьарынан уонна нэһилиэстибэтин боппуруостарын быһаарыынан ситимнээн байыаннай сулууспаттан барарга көрдөһүү биэрбит, ыам ыйыгар босхоломмут. Экернфёрд диэн Готторптар баһылаан олорор куораттарыгар (Голштиния) үлэҕэ киирбит (билигин Германия). Дания Хотугу сэриигэ киирбитин кэннэ Готторптар эрэ нейтралитеттаах хаалбыттара, онон бу порт хараабылларынан таһаҕас тиэйии элбээбитэ, куорат байбыта. Ол эрээри урукку бургомистр сатаан салайбатаҕыттан хааһына туруга мөлтөөбүтэ. Ол иһин 1711 с. герцог бырабыыталыстыбата реформа оҥорбута, Г. Фик бу сыл аан бастаан куорат сэбиэтин мунньаҕын ыыппыта биллэр. 1713 с. Голштинияны Дания "нейтралитеты кэспитин иһин" сэриилээн ылбыта. Фик шведтэри кытта "ыкса ситимнээҕин иһин" бургомистр солотуттан босхоломмута.
Стокгольмҥа барбыт, хас да Голштиния хараабылын Швеция тутан олорорун босхолууру ситсипит, ол эрээри 1714 с. Экернфёрдка төннүбүт, онно датчаннар хаайыыга укпуттар, онно икки ый сыппыт. Бу кэмҥэ Арассыыйа бэрэстэбиитэллэрин кытта кистэлэҥ сөбүлэҥ түһэрсибит буолуон сөп (1714 сыл ахсынньытыгар Яков Брюс Фигы С-Петербурга туох да харгыһа суох аһарарга сурук суруйбута баар).
Өссө биир сылынан, 1715 с. Фик Санкт-Петербурга тиийбит, Швецияҕа барыахтаах харчытын ылбыт.
Генрих фон Фик туһунан
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Сафронов Ф. Г. Генрих Фик в якутской ссылке // Полярная звезда. 1966. № 4. С. 140.
Быһаарыылар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- ↑ Г. Фик 1718 с. ыам ыйын 9 к. акадьыамыйаны тэрийэр туһунан суругар Бүөтүр I аатырбыт резолюцията суруллубута: «Зделат Академию, ныне приискат из русских, хто учен и к тому склонность имеет. Также начат переводит книги юриспруденцию и протчии к тому. Сие учинит сего году начала»
- ↑ Всеподданнее предложение и известие, касающееся якутов, тунгусов и и других в северной Сибири отдаленных Российской империи покорившихся ясашных народов и особливо о великих отягощениях"
- ↑ А.А. Борисов. 275 лет со времени ссылки Г. фон Фмка в Якутский уезд // Якутия-2007: календарь знаменательных и памятных дат. — Якутск: Бичик, 2007. — С. 207-208. — P. 224. — ISBN 2-7696-2428-0.
- ↑ Hofmann H. v. Heinrich v. Fick und seine Ahnen // Baltische Hefte. 1958. Heft. 4. S. 258.