Туула

Туула
	Туула; нууч. Тула
	— Куорат —
	Успенскай таҥара дьиэтэУспенскай таҥара дьиэтэ
; Flag	; Seal
Координаталара: 54°11′46″ с. ш. 37°37′05″ в. д. / 54.19611° с. ш. 37.618194° в. д. (G) (O)
	Иэнэ
- Куорат	145,8 km² (56,3 sq mi)
- Urban	1495,56 km² (577,4 sq mi)
	Олохтоохторо
- Куорат	456 813 ▼ киһи

Координаталара: 54°11′46″ с. ш. 37°37′06″ в. д. / 54.1961° с. ш. 37.6182° в. д. / 54.1961; 37.6182 ^(G) ^(O)

Туула (нууч. Тула) диэн Арассыыйа куората, Туула уобалаһын киин куората^[1]. Куорат-дьоруой (1976 сылтан). Упа өрүскэ, Москубаттан 170 километр соҕуруу өттүгэр турар^[1].

Туула саалар, самовардар уонна бэрээник таһаарыытынан биллэр.

Киэгирээпийэ

Сүрүн куорат уута — Упа, Ока өрүс уҥа салаата. Куоракка Упаҕа өссө үс үрэх киирэр: Тулица, Воронка уонна Бежка. Куорат үүнээйилэрэ үксүн киһинэн оҥоһуллубут, үксүн маннык мастар туттуллаллар: липалар, тополльар, хатыҥнар, клённар, ясенньар, каштаннар уонна тииттэр. Куоракка элбэх, XVI—XVII үйэлэргэ олордуллубут, бөдөҥ тыа зооналах.

Туула Москуба кэм зонатыгар (UTC+3) турар^[2].

Килиимэт

Туула килиимэтэ — намыһах-континентальнай, чуолкайдык быһыммыт дьыл кэмнээх. Сайына сылас, кыһына намыһах. Сир сүрдээх сылаастайырыттан салтаан, Туулаҕа эмиэ тэмпэрэтиирэ быдан сылаас буолан иһэр (20 сыл — 0,5 °С).

Ордук тымныы тэмпэрэтиирэ — -42 °С, ордук куйаас тэмпэрэтиирэ — +39,2 °С.

Туула килиимэтэ
	Тох.	Олун.	Кул.	Муус.	Ыам.	Бэс.	От.	Атыр.	Бал.	Алт.	Сэт.	Ахс.	Сыл
Ордук үрдүк максимум, °C	7,0	7,3	19,0	29,0	33,2	35,0	39,0	39,2	30,0	23,6	16,9	9,3	39,2
Орто максимум, °C	−5,6	−4,7	1,3	11,0	18,5	22,1	24,2	22,6	16,6	8,9	0,9	−3,5	9,2
Орто Тэмпэрэтиирэ, °C	−8,4	−8,2	−2,3	6,5	13,2	16,8	18,9	17,1	11,5	5,3	−1,4	−5,8	5,1
Орто минимум, °C	−11,7	−12,1	−6,1	1,7	7,3	11,1	13,4	11,6	6,7	1,8	−3,9	−8,6	0,8
Ордук үрдүк минимум, °C	−42	−38	−32,2	−19	−4,3	1,9	4	−1,1	−6,8	−13	−26,3	−37	−42
Ардах нуормата, мм	51,5	32	32,8	40,7	55,2	84,5	83,4	88,7	55,8	75,2	48,8	41,5	690,1
Быһаарыы: ^[3] и Climatebase.ru

Олохтоохторо

Туула олохтоохторун ахсаана, 2025 сыл дааннайдарынан — 456 813 киһи^[4]. Олохтоохторун ахсааннарынан, 1119 куораттартан, 43-с миэстэҕэ турар^[4]. Олохтоохторо үксүн — нууччалар. Куоракка өссө элбэх национальность олорор.


Норуот	Ахсааннара,	%
Нууччалар	398 078 киһи	84,05
Эрмээннэр	1968 киһи	0,42
Украиннар	1785 киһи	0,38
Узбектар	1382 киһи	0,29
Азербайдьаннар	1225 киһи	0,26
Тадьиктар	875 киһи	0,18
Татаардар	647 киһи	0,14
Атыттар	67 662 киһи	14,28

Хаартыскалар

Металлистар уулуссалара.
Кремль уонна набережнай.
Тульскай пирээник пааматынньыга.

Быһаарыылар

↑ ^1,0 ^1,1 И. Г. Бурцев, М. Д. Горячко. ТУ́ЛА(нууч.). Улахан Арассыыйатааҕы энциклопедия.
↑ Федеральный закон от 21.07.2014 N 248-ФЗ "О внесении изменений в Федеральный закон "Об исчислении времени"(нууч.). — «2) 2-я часовая зона (МСК, московское время, UTC+3): ..., Тульская область, ...»
↑ Научно-прикладной справочник по климату СССР. — Ленинград, Гидрометеоиздат, 1990. — Серия № 3. Многолетние данные — Части 1-6 — Выпуск № 28. — 362 с.
↑ ^4,0 ^4,1 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2025 года(нууч.). Росстат (25 Муус устар 2025).

[:0-1] 1,0 ^1,1 И. Г. Бурцев, М. Д. Горячко. ТУ́ЛА(нууч.). Улахан Арассыыйатааҕы энциклопедия.

[2] Федеральный закон от 21.07.2014 N 248-ФЗ "О внесении изменений в Федеральный закон "Об исчислении времени"(нууч.). — «2) 2-я часовая зона (МСК, московское время, UTC+3): ..., Тульская область, ...»

[автоссылка4-3] Научно-прикладной справочник по климату СССР. — Ленинград, Гидрометеоиздат, 1990. — Серия № 3. Многолетние данные — Части 1-6 — Выпуск № 28. — 362 с.

[:1-4] 4,0 ^4,1 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2025 года(нууч.). Росстат (25 Муус устар 2025).

[1]

[2]

[3]

[4]