Семиотика

Семиотика, ол эбэтэр Семиология (гир. σημειωτική «бэлиэ») — уопсай теория, бэлиэлэри уонна бэлиэ тутумтатын үөрэтэр.

Устуоруйа

Саҥа чааһа, суолта (семантика) уонна бэлиэ сыһыаннарын быһаарыыга турар сорук өссө Былатыан уонна Аристотель туруорар этэ. XVII үйэҕэ Джон Локк семиотиканы бэлиэ туһунан билимин курдук бэлиэтээбит. Бу билим маннык сыалы ылар «Өй араас түгэннэри эбэтэр атын дьоҥҥо бэйэн санааларгын тарҕатааһыҥҥа туттар айылҕа бэлиэлэрин кэтээһин».

Фердинанд де Соссюр оҥорбут семиотика хабааннаһыы схемата.

Үөрэппит билимдьиттэр

Чарлз Сэндэрс Пирс (1839-1914) — бэлиэ, суолта уонна бэлиэ сыһыаннарын диэн өйдөбүллэри дьүһүннээн көрдөрөөрү сатаабыта. Кини семиотика ураты билим курдук наадатын билэр этэ. Кини семиотиканы айылҕа уонна сүрүн бэлиэ хамсааһытын курдук билинэр этэ. Кини толкуйдаабыт санаалара 1930-с сылларга эрэ улахан тарҕатыыны ылбыттара, кини архыыптарын таһаарбыттарын кэннэ.

Сүрүннүк эттэххэ, Пирс маннык бэлиэ кылаастарын оҥорбута:

• Барамай уобарастарын көрдөрөр: иконическэй бэлиэлэр.
• Барамайга көрдөрөр: индекс бэлиэтэ.
• Көҥүл барамайы көрдөрөр: символ бэлиэтэ.

Лотман Юрий Михайлович (1922-1993) — өй араас түгэннэри эбэтэр атын дьоҥҥо бэйэн санааларгын тарҕатааһыҥҥа туттар айылҕа бэлиэлэрин кэтээһин диэн курдук көрөр. Кини улахан семиотика билими улаханнык сайдарбыта.

Умберто Эко (1932-2016) — бэлиэ туһунан элбэх билим үлэлэри суруйбута.

Бэлиэ тутуллуута

Семиотикаҕа үстүү араарыллыбыт бэлиэ тутуллуутун тутталлар. Биир өттүнэн көрдөрөр, атын өттүнэн көрдөрүллүбүт. Ис хоһоонтон уонна суолтаттан тутуллубут.

Бэлиэ кылаастааһына

Сүрүн бэлиэ таһыма — айылҕа бэлиэлэрэ. Айылҕа бэлиэлэригэр бэлиэ уонна референы кытта ханнык эмит ситим көстөр. Симптомнар уонна сигналлар итинниктэр, кинилэр үрдүннэринэн барамайы көрдөрөр бэлиэлэр тутуллаллар. Самаай ис хоһоонунан баай — символ.

Семиотика хайысхалара

• Социосемиотика
  • Лингвосемиотика
  • Киинэ семиотиката
• Биосемиотика
  • Зоосемиотика
  • Фитосемиотика
• Киберсемиотика
• Физиосемиотика