Кыттааччы ырытыыта:188.244.136.40

Михаил Белолюбский СВФУ-ПИ ИВТ-16 2 курс Амма Абаҕата

Иван Яковлевич Строд

    Иван Яковлевич Строд холобура суох хорсун, эрдээх санаалаах, өлбөт-сүппэт өрөгөйдөөх, албан ааттаммыт героическай кыһыл командир. Кини 1894 сыллаахха муус устар 10 күнүгэр Латвийскай ССР Лудза диэн куоратыгар фельдшер кэргэнигэр төрөөбүтэ. Бастакы Аан дойду сэриитигэр финляндскай полк сатыы разведчиктарын этэрээтигэр сулууспалаабыта. Үс сылы быһа олортон чугуйбакка охсуһан өстөөх траншеятыгар баран "тылы" саҕатыттантутан кэлэрэ, штаб кистэлэҥ докумуоннарын ылаары өстөөх тыылыгар киирэн тахсыталыыра. Ол күчүмэҕэй сырыыга сылдьан хаста да бааһырбыта уонна контузияламмыта. Биирдэ эмиэ куопутунан өстөөх блиндаһыттан биир офицеры соҕотоҕун соһон-сыһан аҕалбытыгар Георгиевскай кириэһинэн төрдүһүн наҕараадаламмыта.
    1918 с. муус устар 22 күнүгэр маҥнайгы Иркутскайдааҕы кавалерийскай дивизия байыаһа Иван Строд Забайкальеҕа Оловянай диэн сиргэ үрүҥнэри утары кырыктаах кыргыһыыга сылдьыспыта. Иркутскай куоракка Иван Строд партизаннар салайааччылара Сергей Лазону уонна Нестор Каландарашвилины кытта билсиспитэ. Бу дьон кини политическай өйүгэр-санаатыгар улахан сабыдьыалы оҥорбуттара. Ахсынньы 8 күнүгэр кинилэри Захаренко үрүҥ этэрээтэ тутуталаан ылбыта. Уон биир коммуниһы дэлби накаастаан, сордоон-муҥнаан тайҕаҕа өлөрбүттэрэ. Алта киһини, ол иһигэр Иван Строду кырбаан баран Өлүөхүмэ түрмэтигэр үүрэн аҕалбыттара. Манна кини Захаров диэн кырдьаҕас большевигы кытта билсибитэ. Көҥүлгэ тахсаат Строд Захаровы кытта бииргэ бастаанньаны тэрийэн, Өлүөхүмэ уокуругун колчаковецтарыттан босхолообуттара. Онтон ыла Иван Строд Кыһыл Армия добровольнай этэрээтин баһылаан, ахсынньы кыыдааннаах тымныытын ортотунан Сунтаар оройуонугар геройдуу сырыыны оҥорон тиийбитэ уонна онно Советскай былааһы олохтообута.
    1920 с. Иван Строд күһүн Дальнай Востокка норуоту босхолуур армия дивизиятыгар кавалерийскай этэрээт командира буолбута. 1922 сыллаахха сэтинньигэ контрреволюционнай баанданы суох оҥорбуттара. Ол эрээри эйэлээх тохтобул өр буолбатаҕа. Харбинтан японскай-американскай имперналистар Саха сиригэр генерал Пепеляев үрүҥ гвардейскай этэрээтин тэрийэн ыыппыттара. 1923 сыл тохсунньуга генерал Пепеляев Амманы уонна Төҥүлүнү ыһар сыаллаах Саха сирин илиҥ улуустарыгар киирбитэ. Олунньу 17 күнүгэр генерал Пепеляев Дьокуускайга кимэн киириини саҕалыырга бирикээс биэрбитэ. Ол эрээри Петропавловскайтан Аммаҕа айаннаан иһэр И.Я.Строд хамандьыырдаах кыһыл этэрээтэ ити былаан туоларыгар мэһэй буолбута. 5 күннээх уһун сындылҕаннаах айан кэнниттэн, олунньу 13 күнүгэр стродовецтар Амматтан 18 км. сиргэ турар Саһыл Сыһыыга олохтоох саха А.Н.Карманов уһаайбатыгар тохтообуттара. Олунньу 14 күнүгэр сарсыарда эрдэ 230 киһилээх генерал Вишневскай этэрээтэ Саһыл Сыһыыга саба түспүтэ. Олунньу 15 күнүгэр күнүс 600 киһилээх үрүҥ этэрээтин төгүрүйбүттэрэ.
    Үрүҥнэр ахсааннара 5 төгүл элбэҕин үрдүнэн Строд этэрээтин байыастара санааларын булгуруппатахтара. Пепеляевецтар 18 чаас устата тохтоло суох атаакалаабыттара. "Муустаах кириэппэс" байыастара геройдуу кыргыспыттара. Ити курдук гражданскай сэрии историятыгар "Муустаах осада" диэн ааттанан киирбит 18 күннээх Саһыл Сыһыы героическай оборуоната саҕаламмыта.
    Олунньу 14 күнүгэр кулун тутар 4 күнүгэр диэри Строд этэрээтэ үрүҥнэр хас эмэ төгүл элбэх ахсааннаах этэрээттэрин бииртэн-биир саба түһүүтүн киэр кыйдаабыттара. "Муустаах кириэппэс" байыастара 18 күн устата хорсун быһыыны көрдөрбүттэрэ. Военком М.Г.Кропачев, ГПУ уполномоченнайа И.Н.Кайгородцев, 2-c рота командира Л.И.Павлов, эскадрон командира А.Н.Тулицын, онтон да атыттар байыастарга холобур буолбуттара. И.Я.Строд икки төгүл ыараханнык бааһыран, хаана барарыттан өйүн сүтэрэ-сүтэрэ, эрдээхтик уонна хорсуннук сэриилэспитэ, байыастарын салайбыта.
    Ити кэмҥэ К.К.Байкалов уонна Е.И.Курашов командирдаах кыһыл этэрээттэрэ кулун тутар 2 күнүгэр Аммаҕа уонна Билиистээхэ пепеляевецтэри  букатыннаахтык үлтүрүтэргэ быһаарыылаах охсууну оҥорбуттара. Кулун тутар 4 күнүгэр сарсыарда эрдэ Курашов этэрээтэ Саһыл Сыһыы геройдарын босхолообута.
    Саһыл сыһыы оборонатыгар эрдээхтик уонна геройдуу охсуспутун бэлиэтээн Советскай Ийэ дойду Иван Строду кыһыл знамя орденынан иккиһин наҕараадалаабыта. Ыам ыйын 2 күнүгэр Саха автономнай республикатыга биир сылын туолуутугар митинг буолбута. И.Я.Стродка куорат  үлэлээн иитиллээччилэрэ Строд-Якутскай диэн бочуоттаах ааты иҥэрэр туһунан уураах ылыммыттара. Сотору Иван Строду ЯЦИК аатынан Кыһыл көмүс знагынан наҕараалаабыттара. Иван Строду Саха сирин "Кыһыл Геройа" диэн норуот уоһуттан түһэрбэт сэһэн-номох буолбута. Бэһис армия 12 корпуһун командующайа "Саха сирин геройа" диэн кыһыл көмүһүнэн суруллубут үрүҥ көмүс саабыланы туттарбыта. Сайын 1923 с. бааһырбыта. Үтүөрэн, Строд Иркутскайынан Москваҕа үөрэнэ барбыта. Айаннаан иһэн аара Новосибирскайга байыаннай уокурук штабыгар сылдьар. онно киниэхэ Сибиир илиҥҥи өттүгэр Ангара-Ленскай оройуоҥҥа Балаганскайтан Качукка диэри үс сыл ороспуойдаан баппатах Донской үрүҥ баандатын суох гынарга саҥа бойобуой сорудах бэриллэр, Строд революция өстөөхтөрүн кытта охсуһарга мэлдьи бэлэмин быһыытынан, ити сорудаҕы үөрүүнэн ылыммыта уонна 103-с Сибирскай стрелковай полка үс батальонун хамаандалаан үс ый устата урут таба туттарбатах Донской баандатын эспитэ. И.Я. Строду бу операцияны кыайыылаахтык толорбутун иһин Бойобуой Кыһыл Знамя орденынан үһүс төгүлүн наҕараадаабыттара.
    1924-25 сс. биллэр саха буржуазнай националиһа, советскай былаас хаан өстөөҕө М. Артемьев Маайа өрүс оройуонугар революцияны утары бууннааһыны туруорбута. Атыыһыт Ю.Галибаров, буржуазнай националист А.Новгородов, эбэҥкилэр баайдара П. Карамзин көмөтүнэн холуобунай буруйдаахтартан уонна албыҥҥа үктэммит эбэҥкилэртэн үрүҥ баанда этэрээттэрэ үөскээбиттэрэ. Саха сиригэр саҥа куттал суоһаабытын билэн, Строд бэйэтин баҕатынан Саха правительствотатыгар үрүҥ баанданы эһэргэ бэлэмин биллэрэр. Дьокуускайга кэлээт Саха АССР Амма-Нельнан сэриитин фроҥҥа аттаммыта. Үрүҥнэр нэһилиэнньэ өйөөбүтүн билэн уонна Строд этэрээтэ эккирэтэн иһэриттэн, 1925 сыл ыам ыйын 9 күнүгэр Сулҕаччы дэриэбинэтигэр сааларын-сэптэрин ууран бэриммиттэрэ.
    И.Я.Строд 1925-26сс. үһүс интернационал аатынан үрдүк тактическай стрелковай оскуола толору курсун үөрэнэн бүтэрбитэ. И.Строд үгүс байыаннай мемуарнай айымньылар автордарынан буолар. Оччотооҕу кэмҥэ кини кинигэлэргэ ыччаты байыаннай - патриотическай иитиигэ уһулуччу суолтаны ылбыттара.