Кыттааччы:W o m i

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт

Дзержинскэй Феликс Эдмундович — (пол. Feliks Dzierżyński; хос ааттара Желе́зный Фе́ликсФДпартийнай псевдонимнара: Я́цек, Я́куб, Переплётчик, Фра́нек, Астроно́м, Ю́зеф, Дома́нский; атырдьах ыйын 30 (балаҕан ыйын 111877, Дзержиново, Ошмянскай уезд, Виленскай губерния — от ыйын 20 1926Москва) — революционер, Польшаттан төрүттээх дворянин, сэбиэскэй государственнай диэйэтэл, хас да наркомат баһылыга, ВЧК тэрийээччитэ, «кыһыл террор» тэрийээччилэриттэн биирдэстэрэ.

Феликс Дзержинский теруур кэмин иннинэ тереебут буолан сүрэхтээһинин кэмигэр икки ааты биэрбиттэр- Феликс Щенсный латыын уонна поляк тылынан дьоллоох диэн тылбаастанар.

То5ус о5олоох ыалга тереебутэ. 1882 сыллаахха аҕата сэллигинэн ыалдьан өлбүтэ. Феликс ол кэмнэ ҕ саастаах этэ. Феликс кыра сылдьан ксендз буолуон баҕарар этэ.

1884 – 1895 сс. гимназийаҕа үөрэммитэ, ол кэннэ ити сыл күһүнүгэр Литва социал-демократическай партиятыгар киирбитэ. Рабочайдарга уонна араас идэлээх дьоҥҥо үгүс пропаганданы ыытыспыта, кэлин, ол үлэтин түмүгэр идэлээх революционер буолбута.

Литва социал-демократическай партиятын чилиэнэ быһыытынан 1900 с. Литва уонна Польскай Королевство бастакы социал-демократическай съеһигэр кыттыыны ылбыта.

1900 с. Варшавскай цитадельга хаайыыга киирбитэ. 1902 с. тохсунньутугар Бүлүүгэ 5 сылга сыылкаҕа ыыппыттара. Ол баран иһэн бэс ыйыгар Верхоленскайтан тыынан устан омук сиригэр куоппута.

1906 с. Польша уонна Литва РСДРП представителинэн талыллыбыта.

1917 с. Февральскай революция кэнниттэн кини Москва комитетыгар киирбитэ. Онно Военно-революционнай Кииҥҥэ талыллан, Октябрьскай революцияны тэрийсибитэ.

Ахсынныыга РСФСР ВЧК СНК (Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем при Совете Народных Комиссаров) председателинэн буолбута.

1922 с. Дзержинскай НКВД Сүрүн политическай салалтатын салайбыта, НЭП тэрээһинигэр кыттыыны ылбыта.

1924 с. ССРС Үрдүкү народнай хаһаайыстыбатын салайааччытынан буолбута. Дзержинскай Россияҕа чаыhынай эргиэн сайдыан баҕарбыта.

1926 с. от ыйын 20 к. сүрэх тохтоон өлбүтэ. От ыйын 22 күнүгэр Кыһыл болуоссакка көмүллүбүтэ.

Аймахтара:

  • Бырааттара:
    • Владислав Эдмундович Дзержинскэй (1881—1942) — миэдиссиинэ профессора- невролог, Згеж куоракка ниэмэстэртэн өлбүтэ
    • Станислав Эдмундович Дзержинскэй (1872—1917) — 1917 сыллаахха от ыйын саҕаланыытыгар өлбүтэ
    • Игнатий Эдмундович Дзержинскэй (1879—1953) — Варшава куоракка география учуутала
      • кини сиэнэ — Андре Дзержинскэй (род. 1936) — билинни туругунан биллэр худуоһунньук
    • Казимир Эдмундович Дзержинскэй (1875—1943) —от ыйын 23 кунугэр 1943 сыллаахха Ивенецкой восстания кыттыыны ылан ниэмэстэртэн өлбүтэ
  • Балтылара:
    • Альдона Эдмундовна Дзержинская (Булгак) (1870—1966)
    • Ванда (1878—1892)
    • Ядвига (1871—1949)
  • Кэргэнэ- Софья Сигизмундовна Дзержинская (Мушкат) (1882—1968)
    • уола-Ян Феликсович Дзержинский
      • сиэн- Феликс Янович Дзержинский
      • сиэн- Федор Янович Дзержинский

. Во время революции 25 октября осуществил захват Главного почтамта и телеграфа.

РСДРП чилиэнэ:

Дзержинскай 4-үс РСДРП съездка делегат буолбут, киин партия редакциятыгар киирбит. Ол кэннэ польскай социал-демократ представителэ буолбут. 1906 сыллаахха от ыйыттан балаҕан ыйыгар диэри Петербург куоракка олоро сылдьыбыт, ол кэнниттэн хаттаан Варшаваҕа олоро сылдьыбыт. Ахсынньы ыйга хайыыга сыппыт. 1907 сыллаахха солуок төлөөн хайыыттан тахсыбыт. Бэhис РСДРП съездыгар кэтэхтэн ЦК РСДРП чилиэнэ буолбут. 1908 сыллаахха муус устар ыйга хат хайыыга тубэспит. 1909 сыллаахха туох баар бырааптан боппуттар уонна олоҕун тухары Сибиргэ сыылкаҕа ыыппыттара. 1909 с сэтинньи ыйга М.Горькайга курээбитэ. 1910 сыллаахха Краков куоракка көһөн барбыта, онтон легальная суохтук Польша нуучча чааһыгар кэлбитэ.

Октееп революциятын онорууга көхтөөхтук кыттыбыта. Москваҕа Краснай гвардия отрядтарын онорбута. Алтынньы 10 кунугэр 1917с ЦК РСДРП заседанияҕа кыттыыны ылбыта, былааьы былдьыырга быһаарыыны ылбыттар. Иккис Всероссийскай съездка ВЦИК уонна ВЦИК Президиум чилиэнэ буолбута. Революция кэмигэр алтынньы 25 кунугэр Главнай почтамты уонна телеграфы былдьааһынна кыттыыны ылбыта.

Кэриэс:

Дзержинскай аатынан СССР кэмигэр хас даҕаны куоракка уонна дэриэбинэлэргэ иҥэриммитэ. Ол курдук фабрикаларга, уулуссаларга бэриллибитэ. Куорат уулуссаларыгар памятниктар, бюстар турбуттара. 2013 сыл тумугунэн Дзержинскай аатынан 1342 болуоссат уулусса уонна проспект кини аатын сугэр.