Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Саха сирин эмтээх отторон
Саха сирин киэҥ киэлитигэр 400-кэ эҥин араас эмтээх үүнээйилэр тарҕанан үүнэллэр. Төрөөбүт дойдубут бары баайын, ол иһигэр эҥин-эгэлгэ үүнээйилэрин, хайа кыалларынан билэргэ, үөрэтэргэ, сөбүн көрөн туһанарга, кыах баарынан харыстыырга, сатарыйдаҕына, кэҕиннэҕинэ чөлүгэр түһэрэргэ кыһаллыҥ. Киһи – айылҕа оҕото, ол аата айылҕа киһини тымныыга ириэрэр, итиигэ сөрүүкэтэр, киһини аһатар, таҥыннарар, эмтиир, көрөр-истэр, иитэр-такайар. Ол иһин биһиги айылҕа кыһамтатын сөпкө уонна толору туһаныахтаахпыт, айылҕаны төрөөбүт ийэбит курдук харыстыахтаахпыт, араҥаччылыахтаахпыт.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Билигин Саха сиригэр тустаан эмтээх оттору харыстыыр ханнык да үлэ ыытыллыбат. Онон туһанан, эмтээх оттору көрүүтэ-истиитэ, хонтуруола суох көҥүл хомуйуу онон эргини өрөгөйдөөн турар. Өссө, саамай кутталлааҕа, эмтээх отторбут тас дойдуларга таһыллан хаалыахтарын сөп. Кэнники кэмнэргэ “мумие”, таба муоһа таһыллан ырааттылар. Эмтээх отторбут олохтоох дьоҥҥо туһалаабакка бүтэн хаалыахтарына, кыраныысса таһыгар эмп буола кубулуйдахтарына, бу билигин эмп-том аҕыйаабыт кэмигэр – улахан иэдээн. Манна эбии биһиги оппут-маспыт бытаннык үүнэрин, кыайан чөлүгэр түспэтин эбэн кэбиһиҥ. Оттору көрөн билбитиҥ таһынан, хайа кэмҥэ хайдах быһыылаахтык уонна Айылҕаҕа хайдах сыһыаннаһан хомуйары, дьаһайары, уурары билиэххэ, сатыахха наада. Маны таһынан хас биирдии ыарыыга эмп хайдах сиэрдээхтик-туомнаахтык, кистэлэҥнээхтик, ханнык тылы-өһү саҥаран оҥоһулларын билиэххэ наада.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Саха Сирин олохтоохторугар Саха сирин үүнээйилэрэ ордук туһалыыллар. Дьэ ол иһин биһиги эмтээх сырьебут, атыы-эргиэн малыгар кубулуйан, аҕыйах сылынан бүтэн хаалара – кэлэр көлүөнэлэргэ иэдээннээх суол. Биллэн турар, киһи барыта сайын төрөөбүт дойдутун күндү бэлэҕин: араас витаминнаах отоннору хомуйара, уурунара, билэр эмтээх отторун хомуйан хаһаанара, туттара саамай сөптөөх, сиэрдээх быһыы. Киһи барыта төрөөбүт Айылҕатын оҕото буолар. Онон хас биирдии олохтоох киһи Ийэ Айылҕатын харысыһыахтаах, кини баайын-дуолун суох оҥорордуу хомуйар, ыскайдыыр, эргинэр дьону утары охсуһуохтаах. Кыыллыйбыт үс-тугас дьон быһыытын үтүктүө суохтаах, хата, бары ньыманан бопсуохтаах.Саха сиригэр араас эмтээх үүнээйилэри от ыйыгар хомуйаллар, хаһааналлар.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Мин ийэм Мыкычанова Анна Дмитриена от хомуйарынан дьарыктаммыта 10сыл буолла. Сир сыта, боҕуроскай оту сайын хомуйан, хатаран, холбуйаҕа уура сылдьан сир сыта оту кыһын кэмнээн ылан дьиэбитигэр уматтабыт, сүрдээх үчүгэй сыт тахсар. Тула өттуҥ барыта тупсубут курдук буолар. Урут өйдөөн көрбөтөххүн көрөҕүн, иситибэтэххин истэҕин, өйдөөбөтөххүн өйдүүгүн, кэрэни кэрэхсиигин.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Эмтэниигэ 10 грамм хаппыт оту 1 курууска ууга оргутан, 1 улахан луоскунан күҥҥэ 3-4 төгүл иһиллэр.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
1 кымаах оту 500 мл итии ууга көйөрөн, сойбутун кэннэ сиидэлээн ылан ыстакаан аҥаарынан күҥҥэ 3-4 төгүл тымыр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
1 кымаах мэлиллибит оту 1 Ыстакаан итии ууга көйөрөн 1-дии улахан луоскунан күҥҥэ 3-4-тэ иһэн куртах быһыта тутан ыалдьыытын, искэ салгын хаайтарыытын эмтииллэр. Итинник бэлэмнээн быар искэнин (опухоль), үөс тахсар быаларын уонна ноор ыарыыларыгар туһаналлар.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Сир сыта от сыттыын, амтанныын үчүгэйиттэн, эмтэнэр киһи астынан, дуоһуйан туран иһэр. Бу от эмтиир дьайыыта сымнаҕас уонна олус туһалаах.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
