Кыраныысса таһынааҕы Азия

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт

Кыраныысса таһынааҕы Азия - Арассыыйа олохтоохторугар сыһыаннаах география өйдөбүлэ, Азия Арассыыйаттан ураты сирдэрэ. Манна уонунан бөдөҥ уонна кыра судаарыстыба баар. Хас биирдии судаарыстыба айылҕата, хаһаайыстыбата уратылаах. Айылҕа, хаһаайыстыба уратыларын көрөн Соҕуруулуу-Арҕаа, Соҕуруу, Киин, Илин уонна Соҕуруулуу-Илин Азияны араартыыллар.

Соҕуруулуу-Арҕаа Азия дойдулара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Бу бөлөххө Туурсуйа, Иран, Ирак, Афганистан, Саудовскай Аравия уонна Аравия тумул арыыга баар итилэрдээҕэр кыра судаарыстыбалар киирэллэр. Итини барытын ардыгар "Чугас Илин дойдулар" уонна "Орто Илин дойдулар" диэн холбуу ааттыыллар. Соҕуруулуу-Арҕаа Азия - аан дойду саамай былыргы култуурата үөскээбит сириттэн биирдэстэрэ. Биһиги эрабыт быдан иннинэ онно сири оҥоруу, сүөһүнү иитии, үгүс ремесло, сири нүөлсүтүү баара биллэр.

Киин Азия дойдулара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Евразия бу чааһыгар Монголия уонна Кытай улахан өттө киирэр.

Илин Азия дойдулара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Илин Азия ылар сирэ-уота балачча киэҥ. Чуумпу акыйаан биэрэгин кыйа тыһыынчанан биэрэстэни тайыыр. Материк ити чааһыгар Корея тумул арыытын судаарыстыбалара, Хотугулуу-Илин уонна Илин Кытай, арыыларга - Япония бааллар.

Соҕуруу Азия дойдулара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Азия бу чааһыгар сэттэ дойду киирэр. Ол дойдулар үгүстэрэ акыйааҥҥа тахсыылаах, арай Непал уонна Бутан акыйаантан ыраахтар. Соҕуруу Азия сүдү дойдута - Индия, саамай кыралара - Гималайга баар Бутан королевствота.

Соҕуруулуу-Илин Азия дойдулара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Соҕуруулуу-Илин Азияҕа Индокитай тумул арыытыгар уонна Малайскай архипелаг арыыларыгар баар дойдулар киирэллэр. Соҕуруулуу-Илин Азия дойдулара Евразия уонна Австралия икки ардыгар айылҕа "муостата" буолар курдук субуһан сыталлар. Материк бу чааһын бөдөҥ судаарыстыбалара - Индонезия, Лаос, Таиланд, Вьетнам,Филиппиннэр, кыракый судаарыстыба - Сингапур бааллар.