Гаусс, Карл Фридрих

Гаусс

Брюнсвик куоракка Гаусс статуята

Карл Фридрих Гаусс (ниэмэс тылынан: Carl Friedrich Gauss (Gauß)) (1777 сыл балаҕан ыйын 30 күнэ — 1855 сыл бэс ыйын 23 күнэ) Германия Гёттинген куоратыттан төрүттээх биллэр математик . Гаусс үөрэх үгүс хайысхатыгар кылаатын киллэрбитэ. Кини үлэтин үгүс өттө ахсааннар теорияларыгар, статистикаҕа уонна астрономияҕа сыһыаннаах этэ.

Оҕо сааһа

Кини Брауншвейг куоракка төрөөбүтэ. Ол куорат оччолорго Брауншвейг-Люнебург герцогствотыгар киирэрэ. Билигин куорат Аллараа Саксонийа чааһа буолар. Оҕо сылдьан, кини өйдөөх этэ. Үс сааһыгар аҕатыгар уустук хамнаһы сыыһа аахпытын эппитэ. Оҕо сөпкө эппит буолбута. Гаусс ааҕарга эмиэ бэйэтэ үөрэммитэ.

Начальнай кылааска үөрэнэ сырыттаҕына, учуутала биирдэ оҕолору дьарыктаах оҥоро сатаабыта, 1-тэн 100-кэ диэри сыыппараны барытын холбооҥ диэбитэ. Гаусс түргэнник аахпыта, маннык: 1 + 100 = 101, 2 + 99 = 101, 3 + 98 = 101, уонна да атын. Уопсайа 50 паара баара, онон 50 × 101 = 5050. Формулата 1 2 ∗ ( 𝑛 ∗ ( 𝑛 + 1 ) ).Бу кэпсээн атын да варианнара элбэхтэр.

Брунсвик герцога Гаусска 1792 сылтан 1795 сылга диэри үөрэммит Collegium Carolinum колледжын стипендиятын биэрбитэ. Ол кэнниттэн, Гаусс 1795 сылтан 1798 сылга диэри Гёттинген университетыгар киирбитэ.

Улааппытын кэннэ

Гаусс 23 сааһыгар учуонайдар Церера астероидын көрбүттэрэ, ол гынан баран орбитатын билэргэ өр көрбөтөхтөрө. Гаусс кинилэргэ ону буларга көмөлөһөр суоттааһыннары оҥорбута.

Кэлин олоҕор Гаусс ыраас математикаҕа үлэлиирин тохтотон физикаҕа көспүтэ. Кини электромагнитизмҥа үлэлээбитэ уонна эрдэтээҥи электрическэй телеграфы оҥорбута.

Үлэтэ

Гаусс "Арифметическай чинчийиилэр" диэн ахсаан теориятын туһунан 1801 сыллаахха кинигэни суруйбута. Ол кинигэтигэр кини Квадратнай взаимность сокуонун дакаастаабыта. Кини өссө Модульнай арифметиканы олус сиһилии быһаарбыт бастакы математик этэ. Гаусс иннинэ математиктар сорох түбэлтэҕэ модульнай арифметиканы тутталлара, ол гынан баран киэҥник туһаныы туһунан элбэҕи билбэт этилэр.