Ахсынньы 10: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
|||
| 10 устуруока: | 10 устуруока: | ||
== Түбэлтэлэр == |
== Түбэлтэлэр == |
||
* [[1724]] — [[Иркутскай]]дааҕы епископ III-үс Иннокентий [[Амма, улуус киинэ|Амма-Солобуодатыгар]] умайбыт таҥара дьиэтин оннугар саҥаны тутарга уураах таһаарбыт. |
|||
* [[1768]] — ''[[Британия]] энциклопедиятын'' маҥнайгы таһаарыыта бэчээттэммит. |
* [[1768]] — ''[[Британия]] энциклопедиятын'' маҥнайгы таһаарыыта бэчээттэммит. |
||
* [[1799]] — [[Франция]] ''уһун'' официальнай кээмэйин быһыытынан [[Метр системата|метры]] ылыммыт. |
* [[1799]] — [[Франция]] ''уһун'' официальнай кээмэйин быһыытынан [[Метр системата|метры]] ылыммыт. |
||
* [[1901]] — [[Швеция]] киин куоратыгар [[Стокһольм]]ҥа бастакы [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель бириэмийэлэрэ]] анаммыттар. |
* [[1901]] — [[Швеция]] киин куоратыгар [[Стокһольм]]ҥа бастакы [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель бириэмийэлэрэ]] анаммыттар. |
||
* [[1930]] — [[РСФСР]] иһигэр [[Ханты уонна Манси автономиялаах уокуруга|Ханты-Манси]] |
* [[1930]] — [[РСФСР]] иһигэр [[Ханты уонна Манси автономиялаах уокуруга|Ханты-Манси]], [[Ямал-Ненец автономиялаах уокуруга|Ямал-Ненец]], [[Таймыыр]] ([[Дулгааннар|Дулгаан]]-[[Дьураактар|Ненец]]), [[Эбэҥки автономиялаах уокуруга|Эбэҥки]], Витим-Өлүөхүмэ (Эбэҥки), [[Чукотка автономиялаах уокуруга|Чукотка]], Коряк уонна [[Лаамы-Эбээн национальнай уокурук|Лаамы-Эбээн]] национальнай уокуруктара тэриллибиттэр. |
||
* [[1932]] — [[Таиланд]] конституциялаах монархияҕа кубулуйбут. |
* [[1932]] — [[Таиланд]] конституциялаах монархияҕа кубулуйбут. |
||
* [[1948]] — [[Холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ|ХНТ]] Генеральнай Ассамблеята [[Киһи быраабын биирдэһиллибит декларацията|Киһи быраабын биирдэһиллибит декларациятын]] ылыммыт. |
* [[1948]] — [[Холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ|ХНТ]] Генеральнай Ассамблеята [[Киһи быраабын биирдэһиллибит декларацията|Киһи быраабын биирдэһиллибит декларациятын]] ылыммыт. |
||
* [[1951]] — [["Правда"]] хаһыакка "Саха литературатын устуоруйатын сөпкө сырдатар туһугар" диэн [[Борисов Семен Захарович|Семен Борисов]] ыстытыйата бэчээттэммит. [[Өксөкүлээх Өлөксөй]], [[Алампа]] уонна [[Неустроев Николай Денисович|Николай Неустроев]] туcтарынан "Три якутских просветителя-реалиста" диэн кинигэ ааптара [[Башарин Георгий Прокопьевич|Георгий Башарин]] устуоруйа фальсификаторынан буруйдаммыта. |
|||
* [[1984]] — [[Холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ|ХНТ]] Генеральнай Ассамблеята ''Пытка утары конвенцияны'' билиммит. |
* [[1984]] — [[Холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ|ХНТ]] Генеральнай Ассамблеята ''Пытка утары конвенцияны'' билиммит. |
||
* [[1996]] — [[Нельсон Мандела]] [[Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтэ|Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтин]] саҥа конституциятыгар илии баттаабыт. Бу дойдуга расалар тэҥ бырааптаммыттар. |
* [[1996]] — [[Нельсон Мандела]] [[Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтэ|Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтин]] саҥа конституциятыгар илии баттаабыт. Бу дойдуга расалар тэҥ бырааптаммыттар. |
||
| 21 устуруока: | 23 устуруока: | ||
== Төрөөбүттэр == |
== Төрөөбүттэр == |
||
* [[1805]] (сенат уурааҕа суруллубут күнэ) — [[Манчаары Баһылай|Василий Федоров - Манчаары Баһылай]] — бэйэтин киһи быһыытынан дьоһунун көмүскээн номоххо уонна саха устуоруйатыгар киирбит киһи. Маны таһынан кини ырыалара устуоруйаҕа бастакы ааптара биллэр сахалыы уус-уран айымньыларынан билиниллиэхтэрин сөп. |
|||
* [[1815]] — [[Ада Лавлейс]] — [[Англия]] математига. Чарльз Бэббидж суоттуур массыынатын ойуулаабытынан уонна бастакынан программа суруйбутунан биллэр. |
* [[1815]] — [[Ада Лавлейс]] — [[Англия]] математига. Чарльз Бэббидж суоттуур массыынатын ойуулаабытынан уонна бастакынан программа суруйбутунан биллэр. |
||
* [[1821]] — [[Николай Некрасов]] — бэйиэт, прозаик, публицист, [[нууччалар|нуучча]] литэрэтиирэтин классига. |
* [[1821]] — [[Николай Некрасов]] — бэйиэт, прозаик, публицист, [[нууччалар|нуучча]] литэрэтиирэтин классига. |
||
* [[1890]] — [[Валиди-Тоҕан Ахмад-Заки|Ахмад-Заки Валиди-Тоҕан (Валидов)]] — бэлиитикэ диэйэтэлэ, [[башкиир]] омугун босхолонор хамсааһын баһылыга (1917—1920 сс.); публицист; историк, востоковед-тюрколог, бөлөһүөпүйэ дуоктара (1935), профессор, Манчестер университетын бочуоттаах дуоктара (1967). |
|||
* [[1897]] — [[Аммосов Максим Кирович|Максим Аммосов]] — сэбиэскэй судаарыстыба уонна баартыйа диэйэтэлэ. Саха сирэ өрөспүүбүлүкэ буоларыгар сүҥкэн оруоллаах. Биэс сыл [[Казахстан|Казахстааҥҥа]] үлэлээбитэ, өлүөн иннинэ [[Кыргыстаан]]ы салайбыта. |
* [[1897]] — [[Аммосов Максим Кирович|Максим Аммосов]] — сэбиэскэй судаарыстыба уонна баартыйа диэйэтэлэ. Саха сирэ өрөспүүбүлүкэ буоларыгар сүҥкэн оруоллаах. Биэс сыл [[Казахстан|Казахстааҥҥа]] үлэлээбитэ, өлүөн иннинэ [[Кыргыстаан]]ы салайбыта. |
||
== Өлбүттэр == |
== Өлбүттэр == |
||
* [[1799]] — [[Пушкин Александр Сергеевич|Александр Сергеевич Пушкин]] — [[нууччалар|нуучча]] улуу бэйиэтэ, суруйааччыта, драматуура уонна прозаига. Пушкин өссө [[нуучча тыла|нуучча тылын]] тарҕатааччыта уонна тылы уларыппыт реформатор быһыытынан биллэр. |
* [[1799]] — [[Пушкин Александр Сергеевич|Александр Сергеевич Пушкин]] — [[нууччалар|нуучча]] улуу бэйиэтэ, суруйааччыта, драматуура уонна прозаига. Пушкин өссө [[нуучча тыла|нуучча тылын]] тарҕатааччыта уонна тылы уларыппыт реформатор быһыытынан биллэр. |
||
* [[1896]] — [[Альфред Нобель]] — [[Швеция]] учуонайа, инженера, сэрии сэбин оҥорооччута. [[Динамит|Динамиты]] айбытынан уонна [[Нобель бирииhэ|Нобель бириэмийэтин]] олохтообутунан киэҥник биллэр. |
|||
* [[1917]] — [[Сокольников Прокопий Нестерович|Прокопий Сокольников]] — саха бастакы идэтийбит бырааһа, уопсастыбаннай диэйэтэл, сырдатааччы. |
|||
* [[1935]] — [[Пономарев Алексей Тимофеевич|Алексей Пономарев]] — [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас]] [[Мэлдьэхси|Мэлдьэхситин]] олохтооҕо, 128 сааһыгар тиийбит ытык кырдьаҕас. |
|||
* [[1964]] — [[Кугаевскай Павел Леонидович|Павел Кугаевскай]] — [[РСФСР]] уонна [[Саха АССР]] оскуолаларын үтүөлээх учуутала. |
|||
03:09, 9 Ахсынньы 2020 барыл
Ахсынньы 10 диэн Грегориан халандаарыгар сыл 344-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 345-c күнэ). Сыл бүтүө 21 күн баар.
Бэлиэ күннэр
ХНТ — Киһи бырааптарын күнэ- Дойдулар ардыларынааҕы харамайдар (кыыллар) бырааптарын кунэ
- Аан дойдутааҕы футбол күнэ
Марий Эл (Арассыыйа) — Марий суругун-бичигин күнэ
Арассыыйа — ИДьМ сибээс сулууспата тэриллибит кунэ
Таиланд — Конституция күнэ
Түбэлтэлэр
- 1724 — Иркутскайдааҕы епископ III-үс Иннокентий Амма-Солобуодатыгар умайбыт таҥара дьиэтин оннугар саҥаны тутарга уураах таһаарбыт.
- 1768 — Британия энциклопедиятын маҥнайгы таһаарыыта бэчээттэммит.
- 1799 — Франция уһун официальнай кээмэйин быһыытынан метры ылыммыт.
- 1901 — Швеция киин куоратыгар Стокһольмҥа бастакы Нобель бириэмийэлэрэ анаммыттар.
- 1930 — РСФСР иһигэр Ханты-Манси, Ямал-Ненец, Таймыыр (Дулгаан-Ненец), Эбэҥки, Витим-Өлүөхүмэ (Эбэҥки), Чукотка, Коряк уонна Лаамы-Эбээн национальнай уокуруктара тэриллибиттэр.
- 1932 — Таиланд конституциялаах монархияҕа кубулуйбут.
- 1948 — ХНТ Генеральнай Ассамблеята Киһи быраабын биирдэһиллибит декларациятын ылыммыт.
- 1951 — "Правда" хаһыакка "Саха литературатын устуоруйатын сөпкө сырдатар туһугар" диэн Семен Борисов ыстытыйата бэчээттэммит. Өксөкүлээх Өлөксөй, Алампа уонна Николай Неустроев туcтарынан "Три якутских просветителя-реалиста" диэн кинигэ ааптара Георгий Башарин устуоруйа фальсификаторынан буруйдаммыта.
- 1984 — ХНТ Генеральнай Ассамблеята Пытка утары конвенцияны билиммит.
- 1996 — Нельсон Мандела Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтин саҥа конституциятыгар илии баттаабыт. Бу дойдуга расалар тэҥ бырааптаммыттар.
- 1997 — Казахстан киин куората Алматыттан Акмолаҕа (Нур-Султаҥҥа) көһөрүллүбүт.
Төрөөбүттэр
- 1805 (сенат уурааҕа суруллубут күнэ) — Василий Федоров - Манчаары Баһылай — бэйэтин киһи быһыытынан дьоһунун көмүскээн номоххо уонна саха устуоруйатыгар киирбит киһи. Маны таһынан кини ырыалара устуоруйаҕа бастакы ааптара биллэр сахалыы уус-уран айымньыларынан билиниллиэхтэрин сөп.
- 1815 — Ада Лавлейс — Англия математига. Чарльз Бэббидж суоттуур массыынатын ойуулаабытынан уонна бастакынан программа суруйбутунан биллэр.
- 1821 — Николай Некрасов — бэйиэт, прозаик, публицист, нуучча литэрэтиирэтин классига.
- 1890 — Ахмад-Заки Валиди-Тоҕан (Валидов) — бэлиитикэ диэйэтэлэ, башкиир омугун босхолонор хамсааһын баһылыга (1917—1920 сс.); публицист; историк, востоковед-тюрколог, бөлөһүөпүйэ дуоктара (1935), профессор, Манчестер университетын бочуоттаах дуоктара (1967).
- 1897 — Максим Аммосов — сэбиэскэй судаарыстыба уонна баартыйа диэйэтэлэ. Саха сирэ өрөспүүбүлүкэ буоларыгар сүҥкэн оруоллаах. Биэс сыл Казахстааҥҥа үлэлээбитэ, өлүөн иннинэ Кыргыстааны салайбыта.
Өлбүттэр
- 1799 — Александр Сергеевич Пушкин — нуучча улуу бэйиэтэ, суруйааччыта, драматуура уонна прозаига. Пушкин өссө нуучча тылын тарҕатааччыта уонна тылы уларыппыт реформатор быһыытынан биллэр.
- 1896 — Альфред Нобель — Швеция учуонайа, инженера, сэрии сэбин оҥорооччута. Динамиты айбытынан уонна Нобель бириэмийэтин олохтообутунан киэҥник биллэр.
- 1917 — Прокопий Сокольников — саха бастакы идэтийбит бырааһа, уопсастыбаннай диэйэтэл, сырдатааччы.
- 1935 — Алексей Пономарев — Мэҥэ-Хаҥалас Мэлдьэхситин олохтооҕо, 128 сааһыгар тиийбит ытык кырдьаҕас.
- 1964 — Павел Кугаевскай — РСФСР уонна Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||