Дьыл: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ

Утумнаах

Билиҥҥи торум манна: 14:44, 22 Ыам ыйын 2017

Дьыл — 1) сыл; 2) дьыл-күн — бириэмэ, кэм; холобур: дьыл кэмэ — сыл кыһынҥы, сайыҥҥы, күһүҥҥү, сааскы кэмнэрэ^[1].

Сылы икки дьылга — кыһыҥҥа уонна сайыҥҥа - араараллар.

Сайын өттө муус устар 14 күнүттэн алтынньы 14 күнүгэр дылы барар, кыһын өттө алтынньы 14 күнүттэн муус устар 14 күнүгэр диэри салҕанар.

Эбэтэр сылы түөрт дьылга араарыы эмиэ баар: саас, сайын, күһүн уонна кыһын.

Саас — кулун тутар 21 күнүттэн ыам ыйын 22 күнүгэр дылы.

Сайын — ыам ыйын 21 күнүттэн атырдьах ыйын 20 күнүгэр диэри.

Күһүн — атырдьах ыйын 20 күнүттэн алтынньы 14 күнүгэр диэри.

Кыһын — алтынньы 14 күнүттэн кулун тутар 21 күнүгэр диэри^[2].

Өссө маны көр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Ый
Сыл

Быһаарыылар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

↑ География Якутии: учеб. для 9-го кл. сред. шк./ И. И. Жирков [и др.]. — Якутск: «Бичик», 2004. — 300, [1] с.: ил, карты; 20 см. — ISBN 5-7696-1049-2
↑ Ыал Бии Билиитэ. Хомуйан оҥордулар Тумусов Ф. С. — Дьокуускай: «Кудук», 2001. — ISBN 57863-0180-X

Бу айылҕаҕа сыһыаннаах сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн көмөлөһүөххүн сөп.

[1] География Якутии: учеб. для 9-го кл. сред. шк./ И. И. Жирков [и др.]. — Якутск: «Бичик», 2004. — 300, [1] с.: ил, карты; 20 см. — ISBN 5-7696-1049-2

[2] Ыал Бии Билиитэ. Хомуйан оҥордулар Тумусов Ф. С. — Дьокуускай: «Кудук», 2001. — ISBN 57863-0180-X

[1]

[2]

@@ 27 устуруока: / 27 устуруока: @@
 [[Категория:Күн-дьыл]]
 [[Категория:Кэм]]
-Эбэ мууha устуутуттан аныгыскы эбэ мууhа устуутугар дылы кэми дьыл дэнэр.
-Уваровскай "Ахтыыларга суруйар: "Дьыл бу кэмигэр самыыр ол дойдуга уон ордуга биэстии-алталыы тууннээх куннэ ахсаабакка туhэр."Дьыл ейдебул кыhынны эрэ кэмнэ сыhыаннаах буолбата5а ити этииттэн да кестер.
-Аны былыргы ырыаны керуе5ун:
-"Бу хайа кэм эбитэй диэн
-ейдеен кердехпунэ-
-Муус устар эбэккэйим эбит!
-Эргэ дьыл эстибит-
-Сана Дьыл салаллыбыт эбит
-До5оттоор!"
-Эбэ мууhа устуута, айыл5а уhуктуута космическай кестуу буолла5а. Дьэ, ол кэмнэргэ, эбэ мууhа устуута, халлаанна кестер ыйы саха дьин бастакы ыйа - "Муус устар ыйа" уэскээтэ дииллэрэ. Билинни кэмнэ эбэ мууha хаhан устарый? Май ыйга. Оччотугар, саха дьин бастакы ыйа - Муус устар ыйа май ыйга (сеп тубэhэр дьыл кэмигэр) сэп тубэсиhиэхтээх.
-Аны Худяков (Бичик 2002с. 35 стр. алгыыhыт тылын еhун суhэн ылбытын аа5ыа5ын эрэ: " Дьыл ыпсыытыгар, ый санатыгар кун утуетугэр урун туна5ынан ибир ыhыа5ынан ыhабын". Уэhээ этиллэр тыллартан маннык ситим баара кестер: Муус устар - эргэ дьыл эстэр - Дьыл ыпсыыта - Сана Дьыл - Ыhыах.
-Ессе биир тугэн; ааспыт уйэ 80-с сылларыгар дылы "Эбэ ирэр - илийэр, хаатын толорор кэмнэрэ" диэн ааттаан алаадьы тутан уескэ киирэн тугу эрэ ботугуруур - сипсийэр эмээхситтэр баар буолаллара. Санаан кердеххе,дьэ ол"эбэ хаатын толорон,ере анньан" Сана Дьыл уескуурэ буолуо5а .
-==Дьыл==
-Эбэ мууһа устуутуттан аныгыскы сылга эмиэ эбэ мууһа устуута саҕаланыар дылы кэми дьыл диэн ааттанар.
-Саха өйдөбүлүнэн: харыыта суох хатылана турар кэм икки утумнарыттан биирдэстэрэ буолар.
-Дьыл утума сайын, күһүн, кыһын уонна саас диэн  тэттик кэмнэрдээх.
-Саха дьыл эстиитин-салаллыытын эбэ мууһа устуутунан билэрэ-көрөрө. Уонна ол кэмнэргэ халлааҥҥа көстөр ыйы (дьиҥ) "муус устар" ыйа  диэн ааттыыра. Манна чопчулааһын: Эбэ мууһа  устуутун кэмигэр халлааҥҥа көстөр ый хайаан да (дьиҥ) муус устар ыйа дэнэр-, диэн өйдуур сыыһа .Сахаҕа  өссө сыл көтө-көтө ситэрэн-көннөрөн биэрэр 13-с ый диэн баара эбээт. Дьэ, холобура,2013 сыл 13 ыйдаах.(Ити өр сыллаах кэтээһин тумугэр чопчуланна).
-Салгыы ол, муус устар ыйбыт бүтэр .Өссө сана ый  (халлааҥҥа) үөскүүр.Кинини (дьиҥ)  ыам ыйа (июнь ыйга сөп түбэһэр дьыл кэмэ) диэн ааттыыллара. Дьэ, ол ый саҥатын " Дьыл  ыпсыыта, ый саҥата" дииллэрэ.Онон, саха дьиҥ (халлааҥҥа көстөр) иккис ыйын саҥата "Дьыл ыпсыыта, ый саҥата" дэнэр. Санаан да көрдөххө: дьиҥ бастакы ый-муус устар ыйа (май ыйга сөп тубэһэр дьыл кэмэ) ыһыахтыах диэтэххэ арыый  да эрдэ буоллаҕа. Дьэ, ол иһин"от-мас силигилээн  турдаҕына ыһыахтара буолара.Онон,күн уһуур кэмин көрсөллөр эбит"-, диэн туҥ-таҥ бараахтыыр эбиппит. Дьиҥинэн , Ыһыах- Сана Дьылы көрсөр тэрээһин.(Кырдьыга, этиллибитин курдук, биир толору ыйы аһаран баран да буоллар). Өссө дьылга сыһыаннаахтар: /Эбэ мууһа устуута саҕаланыар диэри чугастааҕы кэм - "эргэ дьыл" дэнэр.
-/"Дьыл ыпсыыта "- Эбэ мууһа  устуутун  эргинэ.
-/"Эбэ хаатын толорор" кэмнэрэ. (Санаан көр: "эбэ хаатын толорон " өрө анньан "Саҥа Дьыл " үөскүүрэ буолуоҕа.
-Өссө быһаарыы: "Дьыл ыпсыытыгар, ый саҥатыгар"(саха дьиҥ  иккис  ыйын саҥатыгар) ыһыахтар буолаллара. Итинтэн да көстөрүнэн : Күнү-дьылы ааҕыы баар эбит.
-Кырдьыга даҕаны: "Саҥа Дьыл салаллан кэлиитэ" диэн туһа туспа. Онтон Дьылы ААҕЫЫ халлааҥҥа көстөр ый хаамыытыгар олоҕурар буоллаҕа эбээт.