Атомнай электростанциа

Атомнай электростанция (АЭС) – атом араарыытыттан тахсар энергияны туһанан электроэнергияны оҥорор таһаарар станция. Билигин Россияҕа баар АЭС-тар барыллаан оҥорон таһаарар күүстэрэ — 160,04 млрд кВт·ч/год. АЭС-тары ООН иһигэр баар МАГАТЭ диэн тэрилтэ көрөр, хонтуруоллуур.

История

Аан дойду үрдүнэн бастакы АЭС 1954 с. Калууга уобалаһыгар Обнинскай бөһүөлэгин таһыгар тутуллубута. Станция күүһэ 5 МВт. 1956 с. 46 МВт күүстээх станцияны Колдер-Холл куоракка (Улуу Британия), сыл буолан буолан баран АХШ-ка Шиппингпорт куоракка 60 МВт күүстээх станция үлэҕэ киирбиттэр.

Станциялар наардааһыннара

Реактор көрүҥүнэн

• Итии нейтроннарга олоҕурар реактордар, араас көрүҥнээх бытаардааһыннар көмөтүнэн нейтрону атом киинэ иҥэрэр:
  • Көннөрү ууга олоҕурар реактор;
  • Ыарахан ууга олоҕурар реактор;
• Түргэн нейтроннарга олоҕурар реактордар;
• Субкритическэй реактордар, тас төрүттэн нейтроннары үөскэтэр тэрил көмөтүнэн үлэлиир реактор.
• Термояд реактора;

Энергияны оҥорон таһаарар көрүҥүнэн

• Уоту (нууч. электричество) оҥорон таһаарар станция — АЭС;
• Сылааһы оҥорон таһаарар станция — АТЭС.

АЭС дьайар схемата

Атомнай электростанцияҕа икки котурдаах уунан үлэлиир реактор үлэтин схемата

Дойдулар

Арассыыйа

• Балаково (Балаково, Саратов уобалаһа).
• Белоярскай (Белоярскай, Свердловскай уобалас).
• Билибино АТЭЦ (Билибино, Чукотка автономиялаах уокурук).
• Калинин (Удомля, Тверь уобалаһа).
• Кола (Полярные Зори, Мурманскай уобалас).
• Курск (Курчатов, Курск уобалаһа).
• Ленинград (Сосновый Бор, Ленинград уобалаһа).
• Саҥа Воронеж (Hововоронежскскай, Воронеж уобалаһа).
• Смоленск (Десногорскай, Смоленск уобалаһа).

Аан дойду

Аан дойдуга баар АЭС толору испииһэгэ

АЭС-тарга буолбут улахан быһылааннар

Три-Майл-Айленд (АХШ)

1979 с., кулун тутар 28-гар АХШ-ка, Три-Майл-Айленд куоракка Аан Дойдуга АЭС-ка бастакы улахан быһылаан тахсыбыта. Ол түмүгэр иккис реактор алдьаммыт, тэстибит сириттэн радиациялаах уу сиргэ түспүт (Cиһилии манна аах). МАГАТЭ наардааһынынан 5-ис таһымнаах авария.

Чернобыль (СССР)

1986 с., муус устар 26 күнүгэр СССР, Чернобыль куоракка Аан дойду үрдүнэн ордук улахан алдьаныылаах, ороскуоттаах, дьон өлүүлээх уонна радиация тайаан сытар сиринэн авария буолбута. Авария түмүгэр төрдүс реактор оҥоһуллубат гына урусхалламмыта уонна бетонтан уонна сибиниэстэн чардаат (нууч. саркофаг) оҥорбуттара (Манна аах). МАГАТЭ наардааһынынан саамай үрдүк 7-ис таһымнаах авария.

Фукусима (Япония)

2011 с., кулун тутар 11 күнүгэр Японияҕа, Фукусима куоракка сир хамсааһын түмүгэр Чуумпу океаҥҥа сүүнэ улахан цунами кэлэн «Фукусима дай ичи» Атом станцияны урусхалаабыта. Реактор иһинээҕи давлениятын аччатар клапаны арыйбыттарыгар оргуйбут уу паарыттан водород арахсан түөрт реактортан түөрдээннэригэр утуу-субуу дэлби тэбии буолбут (Быһылаан сиһилии суруллубут сирэ). МАГАТЭ наардааһынынан бастаан 4-үс таһымнаах авария диэн биллэрбиттэр, кэлин 7-ис таһымҥа дылы улаатыннарбыттар.