Тобуроков Николай Николаевич
Тобуроков Николай Николаевич — саха хоһоонун, Сибиир омуктарын литэрэтиирэлэрин чинчийбит лингвист учуонай, литератураны ырытааччы, филология билимин дуоктара, бэрэпиэссэр, Аан дойдутааҕы Түүр акадьыамыйатыйн чилиэнэ.
Олоҕун олуктара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- Үөһээ Бүлүү улууһун Ороһу нэһилиэгэр 1932 сыллаахха кулун тутар 1 күнүгэр төрөөбүт. Дьэбдьэкиэй уонна Ньукулай Тобуруокаптар сэттис оҕолоро, кыра уоллара.
- 1940 сыллаахха бастакы кылааска киирбит.
- 1947 с. — Үөһээ Бүлүү Намын сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрбит уонна Бүлүүтээҕи педучилищеҕа киирбит.
- 1951 с. — Бүлүү училищетын туйгуннук үөрэнэн бүтэрбит.
- 17 саастааҕар Абыйга учууталлыы барбыт, Мугурдаах сэттэ кылаастаах оскуолатыгар үлэлээбит.
- Икки сыл буолан баран Кириэс Мойуор начальнай оскуолатыгар сэбиэдиссэйинэн анаммыт. Онно 1953-54 үөрэх сылыгар үлэлээбит.
- 1954-1958 сс. — Саха государственнай университетын РОЯШ салаатыгар үөрэммит, туйгуннук бүтэрбит[1].
- Үһүс кууруска сылдьан Родченкова Валентиналыын эр-ойох буолбуттар.
- Онтон 1958-60 сс. кэргэнин Валентина Родченкова-Тобуруокабалыын Бүлүү Хампа орто оскуолатыгар учууталлаабыттар, кэлин дириэктэрдээбит.
- 1960—1964 сс. — аспирант, Тыл, литература уонна история институтун научнай үлэһитэ.
- 1965 с. — Томскайдааҕы судаарыстыбаннай үнүбэрсиэт учуонай сэбиэтин иннигэр «Эрилик Эристиин. Олоҕо уонна айар үлэтэ» диэн тиэмэҕэ хандьыдаат диссэртээссийэтин көмүскээбит.
- 1964-73 сс. Саха сирин баартыйа обкуомугар бастаан инструктор, онтон билим уонна үөрэх салаатын сэбиэдиссэйэ.
- 1974-84 сс. Тыл, литэрэтиирэ уонна устуоруйа үстүтүүтүн дириэктэри солбуйааччыта.
- 1985 - ССРС Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ буолбут.
- 1985-93 сс. - ТЛИНЧИ билим үлэһитэ.
- 1987 с. — «Түүр тыллаах Сибиир омуктарыгар сэбиэскэй поэзия сайдыыта» диэн тиэмэҕэ дуоктар диссэртээссийэтин Казаах ССР Алма-Ата куоратыгар көмүскээбитэ.
- 1994-99 с. - СГУ ФЯФК саха литэрэтиирэтин хаапыдыратын сэбидиссэйэ.
- 1999 сылтан — М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илин федеральнай университет саха литературатын кафедратын бэрэпиэссэрэ.
- 2013 сылтан — чинчийээччи-бэрэпиэссэр[2].
2021 сыл бэс ыйын 8 күнүгэр Дьокуускайга өлбүтэ.
Дьиэ кэргэнэ, аймахтара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- Родченкова-Тобурокова Валентина Максимовна — кэргэнэ, М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илин федеральнай университет тыл үөрэҕэр уонна риторикаҕа кафедратын доцена.[3]
- Тобуроков Петр Николаевич — бииргэ төрөөбүт убайа[4], Саха норуодунай поэта, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа.
Айар үлэтэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
30 кинигэ, монография уонна 300-н тахса научнай ыстатыйалары суруйбут. А. Е. Кулаковскай, П. Ойуунускай, Эрилик Эристиин, Н. Е. Мординов — Амма Аччыгыйа, Суорун Омоллоон, Иван Гоголев, Сэмэн Руфов о. д. а. саха суруйааччыларын, поэттарын айымньыларын сиһилии чинчийбит.
Сүрүн үлэлэрэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- «Якутский стих» — Якутск, 1985.
- «Хакасский стих» — Абакан, 1991.
- «Проблемы сравнительного стиховедения» — М.: Наука, 1991.
- «Сибирью рожденные: Очерки о поэзии народов Сибири». — Якутск, 1992.
- «Саха литературатын историята» . — Якутск, 2001.
- «Саха литературата». X кылаас учебнига (соавтор Филиппова Н. И.) — Дьокуускай, 2007 с..
- «Саха литературата». XI кылаас учебнига. (Соавтордар Сивцева П. В., Филиппова Н. И.) — Дьокуускай, 2007 с.
- «Алампа». (Соавтор Семенова В. Г.) — Дьокуускай, 2004 с.
- «П. Тобуруокап. Талыллыбыт айымньылар» — Дьокуускай, 2010 с.
- «О жизни и деятельности Афанасия Уваровского» (Соавтор Васильев Ю. И.) — Якутск, 2001 г.
- «К 95-летию народного поэта Петра Тобурокова» — Якутск, 2012 г.
Наҕараадалара уонна ытык ааттара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- Эрилик Эристиин аатынан литературнай бириэмийэ лауреата (1992)
- Саха Өрөспүүбүлүкэтин билимин үтүөлээх диэйэтэлэ (1996)
- «За заслуги перед Отечеством» II ст. уордьан
- «За доблестный труд в ознаменование 100-летия В.И. Ленина» мэтээл[5]
- «За трудовую доблесть» мэтээл[5]
- «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» мэтээл[3]
- Российскай Федерация билимин Академиятын Сибиирдээҕи салаатын үтүөлээх бэтэрээнэ[3]
- Чурапчы улууһун Чакыр нэһилиэгин Ытык олохтооҕо[3]
- Үөһээ Бүлүү улууһун Ороһу нэһилиэгин Ытык олохтооҕо[3]
Быһаарыылар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- ↑ Северо-Восточный федеральный университет имени М. К. Аммосова:Тобуроков Николай Николаевич
- ↑ Николай Николаевич Тобуроков / В.М. Тобурокова,. — Дь.: Айар, 2023. — С. 76-82. — 336 с. — (Ими гордится Якутия). — 340 экз.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 парламентская газета «Ил Тумэн»:Выдающийся учёный России
- ↑ Северо-Восточный федеральный университет имени М. К. Аммосова:Выдающийся ученый России (к 80-летию Н.Н. Тобурокова)
- ↑ 5,0 5,1 Национальнай библиотека Республики Саха (Якутия):70 лет со дня рождения Н.Н. Тобурокова Архыыптаммыт 2014, Кулун тутар 16 күнүгэр.
Сигэлэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- Якутский государственный литературный Музей имени П. А. Ойунского:Тобуроков Николай Николаевич
- Северо-Восточный федеральный университет имени М. К. Аммосова:Тобуроков Николай Николаевич
- Северо-Восточный федеральный университет имени М. К. Аммосова:Выдающийся ученый России (к 80-летию Н.Н. Тобурокова)
- парламентская газета «Ил Тумэн»:Выдающийся учёный России
- Национальнай библиотека Республики Саха (Якутия):70 лет со дня рождения Н.Н. Тобурокова Архыыптаммыт 2014, Кулун тутар 16 күнүгэр.