Сэтинньи 21

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Навигацияҕа көс Көрдөбүлгэ көс

Сэтинньи 21 диэн Григориан халандаарыгар сыл 325-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 326-c күнэ). Сыл бүтүө 40 күн баар.

Бэлиэ күннэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Түбэлтэлэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

  • 1325Алтан Ордууга Тверь кинээһэ Дмитрий Михайлович Уордаах Харах (нууч. Грозные Очи) Москуба кинээһин Юрий Даниловиһы өлөрбүт. Бу аҕатын иэстэһии этэ. Ол эрээри ол саҕана Алтан Ордууга баһылыктаан олорбут Узбек Хаан күтүөтүн өлөрбүт киһини бырастыы гымматаҕа, ону таһынан Дьаһаах этэринэн суута суох өлөрөр бобуллара, онон Тверь кинээһин өлүүгэ уурбута.
  • 1386Тимур Грузия киин куоратын сэриилээбит, Грузия ыраахтааҕытын Баграт V билиэн ылбыт.
  • 1620 — «Мэйфлауэр» диэн аалынан Англияттан байҕалы туораан кэлбит пилигримнэр Хотугу Америка кытылын булбуттар. Сотору кэминэн кинилэр манна англичаннар бу континеҥҥа бастакы олохтоох холуонньаларын — Плимуту — олохтообуттара. Пилигримнэр олохторун устуоруйата, итэҕэл көҥүлүн көрдөөн далайы туорааһыннара АХШ устуоруйатыгар уонна култууратыгар сүрүн миэстэни ылар.
  • 1699 — Ыраахтааҕы Бүөтүр I рекрут бэбииннэһин туһунан ыйаах таһаарбыт. Маҥнай утаа рекруттары бары сословиелартан ылаллара, рекрутунан аармыйаҕа ыҥырыллыбыт киһи олоҕун тухары саллаат буолара. Рекрукка хомууру кэмиттэн кэмигэр ыраахтааҕы ыйааҕынан ыыталлара. Онтон билиҥҥи курдук призывтаах хомуур 1874 сыллаахха олохтоммута.
  • 1783Парижка икки киһи, Жан-Франсуа Пилатр де Розье уонна Франсуа Лоран д'Арланд, аан дойду устуоруйатыгар бастакынан баайыыта суох салгын шаарынан көппүттэр. 25 мүнүүтэ иһигэр салгын шаара 915 миэтэрэ үрдүккэ көтөн тахсыбыт уонна төттөрү түһэн сири булбут.
  • 1877Америка айааччыта Томас Эдисон тыаһы суруйар уонна таһаарар тэрили, фонограбы, айбытын туһунан биллэрбит.
  • 1894Кытай-Дьоппуон сэриитин саҕана Порт-Артуру дьоппуоннар сэриилээн ылбыттар. Ол эрээри сотору соҕус Арҕаа дойдулар ыгыыларынан Дьоппуон пуорду Кытайга төннөрбүтэ. Үс сылынан Порт-Артуру Арассыыйа бэйэтигэр ылбыта, Чуумпу далайдааҕы флотун баазатынан оҥостубута.
  • 1905Альберт Эйнштейн маасса уонна энергия эквивалентнайдарын туһунан ыстатыйата тахсыбыт. Маасса уонна энергия ыккардыларыгар аатырбыт формула арыллыбыт,E = mc².
    • Саха сиригэр Мончуур баабырын бултаабыттар
  • 1920 — РКП(б) Саха сиринээҕи бюрота саха хомуньуустарын уонна хомсомуолларын «Саха омук» уопсастыбаҕа киирэргэ соруйбут. Кинилэр онно бас-көс оруолу бэйэлэригэр ылан уопсастыбаны Сэбиэскэй былаас туһугар үлэлэтиэхтээхтэрэ.
  • 1942
  • 2012 — АХШ Кэнгириэһэ Джексон — Вэник көннөрүүтүн (ааҥл. Jackson–Vanik amendment) дьайыытын тохтоппут. Бу көннөрүү АХШ атыы-эргиэн сокуонун уларытан, киһи быраабын кэһэр дойдулары кытта эргиэни хааччахтыыра.
  • 2013Украинаҕа бэрэсидьиэн Виктор Янукович Европа Сойууһун кытары ассоциация туһунан сөбүлэҥҥэ илии баттааһыны тохтоппут. Ол кэнниттэн Евромайдан диэн ааттаммыт маассабай бырачыастар саҕаламмыттар. Үс ыйдаах быыстала суох бырачыастар кэннилэриттэн, онно сүүстэн тахса киһи өлбүтүн кэнниттэн былаас уларыйбыта, Янукович дойдуттан күрээбитэ.

Төрөөбүттэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Өлбүттэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

  • 1914Иван Крафт — 1906-1913 сылларга Саха уобалаһын күбүрүнээтэрэ, 1913-1914 сылларга Енисей күбүөрүнэтин күбүрүнээтэрэ. Кини салайар кэмигэр Саха сирэ балысхан сайдыыны ситиспитэ биллэр: потребительскай уопсастыбалар тэриллибиттэр; булт, балык бэрээдэктэммит; бааннар аһыллыбыттар; сир баайын хостооһуна кэҥээбит; Өлүөнэ өрүһүнэн айан-сырыы обургутук элбээбит; дьүлэйдэргэ, хараҕа суохтарга уонна иирээкилэргэ анал приюттар тутуллубуттар; балыыһа ахсаана 63%, быраастар ахсааннара 73%, биэксэллэр ахсааннара үс төгүл улааппыт; төлөпүөн, телеграф, кинематограф, электричество баар буолбуттар; алын оскуола ахсаана 17 тиийбит; учууталларга педагогика куурустара үлэлээбиттэр; икки мэндиэмэннээх училище уонна дьахталлар гимназиялара тутуллубуттар. Крафт кэпсэтиитинэн Петербуурдааҕы Билим академията Эдуард Пекарскай саха тылдьытын бэчээттээһинин саҕалаабыта, бу тылдьыты сотору кэминэн Мустафа Кемал Ататүрк туурак тылын реформатыгар туһаммыта.
  • 1934Герасим Бястинов – Бэс Дьарааһын — прозаик, очеркист. Кини аатын Таатта улууһун Чымнаайы орто оскуолата сүгэр.
  • 1999Георгий Масленников — 1943-1946 сыллардаахха ВКП(б) Саха обкуомун бастакы сэкирэтээрэ.