Саха сиригэр бастакы революционнай куруһуок
Саха сиригэр бастакы революционнай куруһуок 1902 сыллаахха балаҕан ыйыгар тэриллибит. Куруһуогу Н. Родионов диэн Өлүөхүмэттэн сылдьар Дьокуускайга реальнай училище 6-с кылааһын үөрэнээччитэ тэрийбит. Кини сайын Өлүөхүмэҕэ дьонугар сылдьан В. Бибергал уонна Е. Первухин диэн социал-демокрааттары кытта билсибит эбит. Куруһуок салайааччытынан И. Будилович диэн Дьокуускайга көскө кэлбит устудьуон буолбут. Бу киһи 1902 сыл олунньутааҕы устудьуоннар хамсааһыннарыгар кыттан көскө ыытыллыбыт эбит.
И. Будилович ханнык паартияҕа чугаһын туһунан араас санаалар этиллэллэр. Ол иһин куруһуок хайысхата эмиэ хайдаҕа чуолкай биллибэт. В. Е. Охлопков П. У. Петровка сигэнэн кэпсииринэн, И. Будилович бу кэмҥэ социал-демократом этэ. Онтон олоҕун бүутүүтүгэр (1916 с. өлбүт) эсер буолбут диир. Маны утаран Г. Н. Макаров этэринэн куруһуок салайааччыта эсер этэ, ол гынан баран куруһуок бэйэтэ туспа хайысхата суох этэ диир.
Куруһуок кыттыылаахтара сурунаал таһаараллар эбит. Онно социал-демократическэй «Искра» уонна «Южно-русский рабочий» хаһыаттартан, Бунд изданияларыттан уонна эсердар «Революционнай Россияларыттан» матырыйааллар туһуныллаллар эбит.
1903 с. тохсунньутун ортотугар үөрэх кыһатын салайааччылара бу куруһуок туһунан билэннэр полицияҕа тыллаабыттар. Н. Родионов олорор дьиэтин хаһаайыттара биллэрбиттэр. Полиция дааннайынан куруһуокка 5 киһи кыттыбыт, онтон түөрдүгэр обыск оҥорбуттар. Ким показание биэрбитэ биллибэт. Бу туһунан «Искра» хаһыат суруйбут. 1903 с. олунньу 22 күнүгэр И. Будилович тутуллан хаайыллыбыт, уонна силиэстийэ бүтүүтэ 5 сылга Халыма уокуругар ыытыллыбыт. [1]
Бу куруһуок кыттыылаахтара бастакы политика дьыалатыгар эмсэҕэлээбит олохтоох дьонунан буолбуттара. Суут быһаарыыны ылына да илигинэ Н. Родионову реальнай училищаттан үүрбүттэр «без права поступления в другое учебное заведение», П. Чагин — «с правом поступления в учебные заведения других городов», С. Бушуев, Кокнарский уонна А. Назаров-Наумов училищеҕа хаалларыллыбыттар «с большим предупреждением»[2]. Суут буоллаҕына Н.Родионову уонна П.Чагины полиция гласнай кэтэбилигэр уурбут, онон Родионов төрөппүттэрэ олорор сиригэр Солянкаҕа ыытыллыбыт, иккис уол дьоно Дьокуускайга олорор буолан хаалларыллыбыт. С.Бушуев, суут уурааҕынан үөрэх салататыгар кэтэбилгэ бэриллибит, онтон бүтэрбитин кэннэ төрөппүттэрэ олорор сирдэригэр икки сыл полиция кэтэбилигэр ууруллубут. [3].
Туһаныллыбыт сирдэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Литература[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- Охлопков В. Е. История политической ссылки в Якутии/В. Е. Охлопков. Якутск, 1990. Кн.2.Ч.1.: Революционеры пролетарского периода в якутской политической ссылке. С.107.
- Макаров Г. Н. Первый революционный кружок в Якутии/ Г. Н. Макаров // Полярная звезда. Якутск, 1984. № 2. С.126. С.128. С.129.
- ГАИО, ф.600, оп.1, д.110, л.146 об; ф.245, оп.1, д.1363, лл.4,5,31,47.
- Хроника революционной борьбы // Искра. 1903. № 47. 1 сент.