Егорова Анна Ивановна

Егорова Анна Ивановна

Анна Ивановна Егорова (28.11.1915—31.08.1995) — саха биллиилээх ырыаһыта, ырыа айааччы, саха оператын бастакы үөрэхтээх режиссера.

Олоҕун олуктара

Сэтинньи 28 күнугэр 1915 с. Байаҕантай (билигин Таатта) улууһун Уолба наһилиэгэр төрөөбүт. Эрдэ тулаайах хаалбыт. Сэттэ кылаастаах оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан Т. П. Местников салалтатынан художественнай самодеятельноска кыттар эбит. Оскуола кэнниттэн улууһугар телефонисткалаабыт, онтон почта начальнигынан үлэлээбит.

1934 с. Дьокуускай куоракка көспүт. Онно кинини саха бастакы мелодиһа Ф. Г. Корнилов таба көрөн 1935 с. саҥа тэриллэн эрэр Саха араадьыйатын ырыаһыттарын бөлөҕөр ыҥырбыт.

Ахсынньы 1 күнүгэр 1936 сылга ол кэмҥэ саха музыкальнай драматическай театрын дириэктэринэн буолбут Т. П. Местников Егорованы бэйэтин театрыгар хор артыыһынан ылбыт. Хору тэрийээччи бастакы саха композитора М. Н. Жирков этэ.

Манна норуодунай артыыстар П. И. Васильевы, Т. П. Местниковы, П. М. Решетниковы кытта алтыспыта, драма спектаакылларга ырыалаах оруоллары толорон сценическэй маастарыстыба оскуолатын ааспыта.

Артыыска тута кэриҥэ сольнай тахсыылары көҥүллээбиттэрэ. Онно кини бэйэтин ырыаларын ыллыыра. Ол ырыалар киэҥник биллибиттэрэ уонна билигин да норуокка ылланаллар: «Арахсыы», «Билинии» (П. Тулааһынап тыллара), «Доҕоруом, дуораччы туойуохха» (Софрон Данилов тыллара), «Остуол ырыата» (Чаҕылҕан тыллара), «Комсомол» (Эллэй тыллара), «Сардаҥалаах аартыгынан» (Макаар Хара тыллара), уонна да атыттар.

1938 сыллаахха П. Ойуунускай «Туйаарыма Куо» драматыгар А. И. Егорова бастаан Айыы Умсуур удаҕан оруолун, онтон сүрүн Туйаарыма Куо оруолун толорбута.

1939 сыллаахха Москваҕа А. И. Егорова уонна Е. А. Захарова аан бастаан грампластинкаҕа сахалыы ырыалары суруттарбыттара.

М. Н. Жирков көҕүлээһининэн 1940 с. Воронежтааҕы музыкальнай училищаҕа алта киһи ыытыллыбыта, олор истэригэр А. И. Егорова баар этэ. Ол гынан баран, сэрии саҕаланан, төннөн кэлбиттэрэ, театрга үлэлэрин салҕаабыттара. Онтон 1944—1948 сс. Музыкальнай театр-студияҕа үлэлээбитэ. Бу сылларга саха истээччитэ аан бастаан классическай опералар быһа тардыыларын истибитэ: «Пиковая дама», «Русалка», «Евгений Онегин».

А. И. Егорова «Ньургун Боотур» бастакы сахалыы операҕа (М. Жирков, Г. Литинскэй, Суорун Омоллоон либреттота) ыллаабыта. Манна кини Туйаарыма Куо партиятын бастакы толорооччуннан буолбута. Опера премьерата өрөспүүбүлүкэ 25 сыллаах юбилейыгар 1947 с. буолбута.

1948 сыллаахха Казань куоракка РСФСР композитордарын Сойууһун Пленумугар Т. П. Местниковтыын М. Н. Жирков музыкатыгар сахалыы ыллаан улахан биһирэбили ылбыттара.

1955—1959 сыллардаахха А. И. Егорова Саха араадьыйатын солисткатынан үлэлээбитэ. Бу сылларга пленкаҕа элбэх норуот уонна араас ааптардар ырыаларын суруйбута.

Айар үлэтин чыпчаалынан Москубаҕа 1957 с. саха литературатын уонна искусствотын ситиһиилэрин көрдөрөр Биэчэрдэргэ кыттыыта буолбута. Станиславскай уонна Немирович-Данченко ааттарынан Музыкальнай театр сценатыгар Туйаарыма Куо партиятын толорбута. Бүтэһик түмүктүүр киэһэҕэ Улахан театр филиалын сценатыгар Г. Григорян суруйбут «Северная праздничная» ораторияттан Ийэ партиятын толорбута (Суорун Омоллоон либреттота).

1960—1963 сыллардаахха А. И. Егорова Римскэй-Корсаков аатынан Лениградтааҕы консерваторияҕа опернай режиссура факультетыгар үөрэммитэ.

1964 бэс ыйыгар Нуучча литературатын күннэригэр Саха Сирин музыкальнай театрын историятыгар бастакыннан П. Чайковскай суруйбут «Евгений Онегин» классическай оператын туруорбута. 1966 с. — С. Рахманинов суруйбут биир аакталаах «Алеко» оператын, 1967 с. – Дж. Верди «Травиататын» туруорбута. Бу сылларга 1963 с. туруоруллубут У. Гаджибеков «Аршин мал ала» көрдөөх музыкальнай комедията эмиэ көрдөрүллэрэ.

А. И. Егорова «Галька» диэн ааттаах С. Монюшко оператын туруорарга, Г. Григорян «Сир Симэҕэ» опереттатын саҥаттан туруорарга көмөлөспүтэ. Онно Хара Мотуо оруолун бэйэтэ ыллаабыта. 1965 сыллаахха А. И. Егорова театр музыкальнай чааһын салайбыта.

Саҥа ырыаһыттары булууга элбэх өҥөлөөх. Мусоргскай аатынан Ураллааҕы консерваторияҕа ыыппыт оҕолоро бары үөрэххэ киирбиттэрэ. Кинилэр истэригэр аатырбыт баас И. П. Степанов, тенор С. П. Оконешников, эбээн омугуттан бастакы профессиональнай ырыаһыт С. Н. Дьяконов, артыыстар Н. Д. Сазонова, И. К. Иевлев, В. И. Колодезникова.

А. Егорова Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаатынан талылла сылдьыбыта. Аата ЫБСЛКС Бочуоттаах кинигэтигэр суруллубута.

1983 сыллаахха А. И. Егорова сынньалаҥҥа барбыта.

Атырдьах ыйын 31 күнүгэр 1995 сыллаахха өлбүтэ.

Айбыт ырыалара

• Доҕоруом, дуораччы туойуохха (Софрон Данилов тыллара)
• Сардаҥалаах аартыгынан (Макаар Хара тыллара)
• Арахсыы (П. Тулааһынап тыллара)
• Билинии (П. Тулааһынап тыллара)

Наҕараадалара уонна ытык ааттара

• Саха АССР үтүөлээх артыыһа (1947)
• Саха АССР норуодунай артыыһа (1957)
• РСФСР норуодунай артыыһа (1958)
• «Бочуот Знага» уордьан
• «За доблестный труд в ознаменование 100-летия со дня рождения В. И. Ленина» мэтээл
• «Үлэ бэтэрээнэ» мэтээл
• Таатта улууһун Ытык олохтооҕо

Ыйынньыктар

• Национальнай библиотека саайта: Юбилярдар испииһэктэрэ Архыыптаммыт 2007, Алтынньы 11 күнүгэр.